Każdy człowiek posiada zdolność opanowania języka. Zdolność ta jest cechą gatunkową. Dzięki niej dziecko słysząc wypowiedzi dorosłych wykrywa w nich reguły danego języka, a następnie buduje własne wypowiedzi zgodne z tymi regułami. Francuski psycholog B.Pisarro zwraca uwagę na potrzebę wychowywania dziecka już od pierwszych dni jego życia w "kąpieli słownej" połączonej z czynnikami uczuciowymi co wywołuje pragnienie komunikowania się. "Kąpiel słowna" ma nie tyko znaczenie dla opanowania języka jako takiego. Język jest wytworem społecznym i jako zjawisko społeczne wymaga dla rozwoju kontaktu interakcji jednostki z grupą społeczna, gdyż bez tej interakcji wrodzone człowiekowi zdolności i twórcze możliwości konstruowania własnej wypowiedzi nie ujawnią się. W procesie opanowania języka przez dziecko należy zatem dostrzegać także aspekt socjalizacji. Język jest faktem socjolingwistycznym i może zostać przyswojony jedynie w dialogu z drugim człowiekiem.
W otoczeniu dorosłych dziecko przyswaja sobie swobodę i kulturę mówienia. Od bogactwa kontaktów z dorosłymi zależy zasób słów dziecka i sposób, w jaki ich używa. Najlepiej pobudzają dziecko do rozwijania zasobu słownictwa i dobrego opanowania umiejętności mówienia wszelkie sytuacje dnia codziennego w rodzinie, w których ma ono możliwość częstego obserwowania działania i wypowiadania się.
Czytanie dzieciom książek, opowiadanie bajek, oglądanie obrazków.
Szczególnie ważne dla rozwoju mowy są zabawy tematyczne. Naśladowanie otoczenia, przyjęcie określonej roli, będące istotą zabawy tematycznej, zawsze wyzwala określona aktywność werbalną uczestników. Słuchanie prawidłowych pod względem językowym wypowiedzi rodziców lub starszego rodzeństwa w czasie trwania tych zabaw, poprawianie nieprawidłowych konstrukcji gramatycznych przyczynia się do rozwoju komunikatywności ich języka. Im bogatsza jest treść tych zabaw, tym więcej i chętniej dzieci mówią, a tym samym wzbogacają słownik, uczą się wypowiadać w sposób zrozumiały dla towarzyszy zabaw.
Ważna role w kształceniu językowym dziecka odgrywa czytanie książek, opowiadanie bajek, słuchanie bajek z płyt. W tym ostatnim przypadku należy pamiętać, aby rozmawiać z dzieckiem na temat wysłuchanej bajki, w przeciwnym razie dziecko opanowuję mowę bierną.
Stąd konieczność uzupełnienia tego kontaktu przez rozmowę dorosłego z dzieckiem. Dzieciom należy czytać książki napisane różnymi odmianami języka, a wiec książki współczesne i dawne realistyczne opowiadania, wiersze, komiksy. Rodzice w czasie czytania książek powinni zachęcać dziecko do czynnego słuchania : stawianie pytań, dzielenie się wrażeniami. Utrwalone w pamięci dziecka fragmenty czytanych lub opowiadanych bajek powinny być przykładem poprawnego języka oraz posiadać wpływ na doskonalenie funkcji mowy pod względem gramatycznym, na wzbogacenie zasobu pojęć i słów oraz na rozwój umiejętności komunikatywnej wypowiedzi.
Każdemu dziecku w rodzinie już od pierwszych lat życia niezbędny jest czesty kontakt słowny z rodzicami. Bardzo niekorzystna dla dziecka jest sytuacja, gdy rodzice unikają odpowiedzi na pytania. Konsekwencje unikania rozmów z dzieckiem są ogromne. Dzieci te - ponieważ mało się porozumiewają, maja opóźnioną mowę czynną, unikają kontaktów z dorosłymi, a nawet z rówieśnikami. W późniejszych okresach maja trudności z wysławianiem się i wypowiadaniem swoich myśli, gdyż dom - to monolog dorosłych. Warto także zwrócić uwagę na umiejętność wyrażania przez dziecko uczuć za pomocą języka, która stanowi wskaźnik jego kompetencji komunikacyjnej. Rozmawianie o uczuciach nie jest łatwe, sprawia trudności zarówno rodzicom jak i ich dzieciom. Podstawa uczenia się sposobów mówienia o swoich przeżyciach mogą być różne wspólne doświadczenia dziecka i rodziców takie jak: wspólne czytanie bajki, oglądanie filmu, wspólna wycieczka. Przytoczone sytuacje będą stanowić wspólne pole odniesienia, do którego będą się odwoływać rozmówcy, kiedy będą wyrażać swoje przeżycia, postawy, oceny związane z uczestniczeniem w danej sytuacji.
Komunikacja w rodzinie, a zwłaszcza między rodzicami, a dzieckiem jest ściśle związana ze stylem sprawowania władzy rodzicielskiej. W rodzinach, w których rodzice preferują demokratyczny styl wychowania wobec dziecka, wytwarza się specyficzny rodzaj komunikacji werbalnej. Znaczne miejsce w procesie komunikacji zajmują sądy ich uzasadnienie, dziecko jest zachęcane do wyrażania własnych poglądów i ich uzasadniania. Rodzice są dla dziecka szanowanym autorytetem. Dzieci łatwo uczą się od osób znaczących sposobu komunikowania się z ludźmi. W rodzinach autokratycznych rodzice nie biorą pod uwagę dążeń, pragnień dziecka. W tych rodzinach dziecko nie bierze udziału w rozmowach, dyskusjach, ma znacznie ograniczone możliwości wyrażania własnych opinii w kwestiach które je dotyczą oraz decydowania o własnych sprawach. Ten styl wychowania nie sprzyja osiągnięciu pozytywnych efektów w dziedzinie rozwoju mowy.
Ogromną rolę w rozwijaniu sprawności językowych dzieci odgrywa stabilny system nagród i kar, nierozerwalnie związany ze stylem wychowania, jaki propagują i stosują rodzice na co dzień. Stosowanie kar i nagród w wychowaniu dziecka powinno być ujęte w pewien konsekwentnie stosowany system. Niekonsekwencje rodzicielskie maja wpływ na samopoczucie dziecka w rodzinie, jego miejsce w świecie dorosłych. Brak możliwości sprzyjających mówienia o tym - co dziecko myśli, czuje, doznaje, widzi, często występuje przy niestabilnym systemie nagród i kar jest bardzo ważną przeszkodą w przyswajaniu sprawności językowych przez dziecko. Natomiast prawidłowo stosowany, stabilny system nagród i kar, wywołujący pożądane zachowania podległe długofalowym celom wychowawczym rodziców sprzyja rozwojowi mowy dziecka.
Umiejętność komunikowania się jest istotna sprawnością współczesnego człowieka. Poziom opanowania przez jednostkę orientacji jak komunikować się skutecznie - stanowi ważne kryterium jej oceniania i postawę do powierzenia jej ról i funkcji społecznych. Rodzice odgrywają znaczącą rolę w opanowaniu sprawności komunikacyjnych przez dziecko i tym samym stają się odpowiedzialni za jego skuteczne kontakty z otoczeniem.
Literatura:
