Trening Zastępowania Agresji jest programem opracowanym w Centrum Badań nad Agresją Uniwersytetu Syracuse pod kierownictwem profesora Arnolda P. Goldsteina. Jest to trening przeciwdziałania agresji i przemocy rówieśniczej (z ang. Agression Replacement Training - w skrócie ART). Jest to metoda poznawczo-behawioralna, postrzegana jako program wielostronnej interwencji, skierowany na zmianę zachowań młodzieży agresywnej. Ma on trzy komponenty:
Trening zasad etycznych, czyli wartościowanie moralne
Prowadzony jest w małych grupkach (6-8 osób) i stosowane są na nim cztery strategie nauczania (jeśli chodzi o trenowanie umiejętności i zachowań prospołecznych):
1. modelowanie
2. gra w rolę
3. informacja zwrotna
4. trening uogólniający
Ćwiczenia odbywają się sześciu kategoriach:
1. podstawowe umiejętności społeczne (na przykład rozpoczynanie rozmowy, przedstawianie się)
2. zaawansowane umiejętności społeczne (na przykład proszenie o pomoc, przepraszanie)
3. kontrola emocji (na przykład wyrażanie uczuć, kontrola lęku)
4. alternatywy agresji (na przykład negocjowanie, pomoc innym)
5. kontrola stresu (na przykład postępowanie w przypadkach odrzucenia, oskarżenia)
6. umiejętność planowania (na przykład stawianie celów, wybór priorytetów)
Program profilaktyczny przeciwko agresji "Mina"
Program profilaktyczny przeciwko agresji "Mina" jest programem z poziomu profilaktyki pierwszorzędowej, w którym wykorzystywane są głównie strategie edukacyjne - treści
i metody pracy nastawione na rozwijanie umiejętności radzenia sobie w trudnych sytuacjach. Celem programu jest udzielenie pomocy zarówno świadkom agresji (jak nie pozostawać biernym, nauczyć się rozwiązywać konflikty), ofiarom agresji (jak szukać w sobie siły do przezwyciężania problemów, zahamowań, które nie pozwalają im zwrócić się o pomoc) oraz sprawcom agresji (jak zapobiegać dalszym zachowaniom agresywnym, nauczyć się alternatywnych sposobów radzenia sobie z trudnymi uczuciami).
Zajęcia dla uczniów
Składają się z czterech części, z których każda trwa dwie godziny lekcyjne. Prowadzone są zawsze przez dwie osoby-jedną spoza szkoły, drugą jest najczęściej pedagog szkolny. Podczas zajęć dużo poświęca się na naukę rozpoznawania trudnych uczuć oraz zachowań im towarzyszących. Kolejnym tematem jest natomiast sposób radzenia sobie z trudnym uczniem. Na zakończenie zajęć każda osoba otrzymuje ulotkę z informacjami o miejscach pomocy
w trudnych sytuacjach. Podczas zajęć wykorzystywane są takie metody jak: dyskusja, burza mózgów, drama, konkurs.
Zajęcia z rodzicami
Czas trwania 45 minut. W tym czasie rodzice poznają treść programu, realizowanego
z dziećmi oraz omawiany jest model reagowania rodziców na agresywne zachowania dzieci
i młodzieży, a także sposoby radzenia sobie z takimi zachowaniami.
Spotkanie z radą pedagogiczną polega na przedstawieniu wyników ankiet prowadzonych wśród uczestników. Dobrze, aby w czasie spotkania odbyła się rozmowa na temat, co szkoła może zrobić, aby pomóc uczniom w uniknięciu sytuacji przemocowych.
Sąd szkolny
Sąd szkolny to rozwiązanie stosowane w I SLO w Warszawie od wielu lat. Do składu sędziowskiego należy: dwoje uczniów, dwoje nauczycieli i dwoje rodziców. Osoby te są wybierane na swoje funkcje w sposób demokratyczny. Jego praca opiera się na posiadanym kodeksie, a orzeka jedynie w sprawie winy. Karę może wymierzyć dyrektor - nie sąd. Rozprawa sądowa wygląda podobnie jak prawdziwy proces - są adwokaci, świadkowie, skład sędziowski.
Inna kwestią, nad która należy się zastanowić w kontekście pracy z uczniami agresywnymi
w szkole to zasady postępowania wobec agresorów. Można je ująć w kilka następujących zasad i wymogów. Kolejno są to:
1. Cykl rozmów
2. Indywidualna odpowiedzialność
3. Hierarchia rozmów
4. Nagradzanie i karanie
5. Hierarchia konsekwencji
Cykl rozmów
Celem tych rozmów jest doprowadzenie do przerwania stosowania przez ucznia przemocy (respektowania obowiązujących w szkole norm) i wypracowanie konstruktywnego rozwiązania problemu. Rozmowy takie powinny kończyć się spisaniem z uczniem kontraktu zawierającego zobowiązanie ucznia do niestosowania konkretnych agresywnych zachowań wobec poszkodowanego kolegi lub grupy osób. W jej treści powinna być zawarta informacja o konsekwencjach jej niedotrzymania. Rozmowy Z uczniem powinny trwać Az do momentu całkowitego wygaśnięcia negatywnego zachowania ucznia - czyli do czasu całkowitego wywiązania się z podpisanego kontraktu.
Indywidualna odpowiedzialność
Sprawca powinien samodzielnie odpowiadać za swoje czyny i ponosić negatywne konsekwencje swojego zachowania - nie powinno się w jego obecności oskarżać rodziców
o złe wychowanie lub przeprowadzać rozmów z kilkoma osobami naraz.
Hierarchia rozmów
Nie warto od razu wzywać policji lub dyrektora. Hierarchia rozmów - najpierw wychowawca, a gdy to nie skutkuje kolejno inny nauczyciel., pedagog, rodzice, dyrekcja, ewentualnie policja itd. Daje to uczniowi szansę oraz czas na poprawę.
Nagradzanie i karanie
Przez cały czas wszyscy nauczyciele powinni nagradzać pozytywne zachowania sprawcy (zauważać, doceniać, chwalić), a negatywne karać. Pamiętać jednak należy o tym, że często kara jest dla ucznia nagrodą. Lepiej stosować termin konsekwencja - jeśli złamiesz to postanowienie czeka Ciebie taka konsekwencja.
Hierarchia konsekwencji
Konsekwencje za nieprzestrzeganie norm powinny być ułożone w hierarchię (od mniej do bardziej dotkliwych) oraz dostosowane do konkretnego ucznia.
Praca ze sprawcą przemocy jest pracą ciężką, długotrwałą, wymagającą od nauczycieli dużo wysiłku i samozaparcia, aby nie poddać się w ciężkich chwilach. Warto stworzyć sobie grupę wsparcia - w której moglibyśmy wypowiedzieć wszystkie swoje lęki i obawy związane
z zadaniem oraz po prostu odpocząć od emocjonalnego napięcia. Aby praca ta była łatwiejsza warto rozpocząć od dokładnego zdiagnozowania przyczyn stosowania przemocy przez danego ucznia i dostosować do niej różne działania wychowawcze na przykład:
1. dowartościowanie słowne pozytywnego zachowania ucznia
2. tworzenie specjalnych sytuacji i organizowanie zajęć edukacyjnych, które pomogą mu nauczyć się zaspokajania swoich własnych potrzeb w pozytywny sposób (np. potrzeby dominacji)
3. pomoc w rozwijaniu talentów i wykorzystywaniu mocnych stron dla dobra innych
4. pomoc uczniowi w rozwiązaniu jego osobistych problemów między innymi poprzez ułatwienie kontaktu z psychologiem, terapeutą lub zachęcenie do uczestnictwa
i znalezienie grupy socjoterapeutycznej/edukacyjnej/terapeutycznej.
Choć istnieje wiele metod pracy z uczniami sprawiającymi kłopoty w szkole, najważniejsza jest nie ich znajomość, ale świadomość celowości ich zastosowania. Warto pamiętać, że to, co może być skuteczne w stosunku do jednych uczniów, może w ogóle nie zadziałać w stosunku do innych. Warto wiedzieć i to, że metody które doskonale sprawdzają się w pracy jednym nauczycielom, mogą nie być skutecznie realizowane przez innych.
Bożena Idczak
Oddział Przedszkolny
Szkoła Podstawowa
w Orzeszkowie
