W świecie, gdzie różnorodność jest coraz bardziej szanowana, ważne jest, aby zrozumieć i docenić wyjątkowe potrzeby i zdolności osób z umiarkowanym upośledzeniem umysłowym. Artykuł ma na celu przedstawić charakterystykę takich osób, uwzględniając ich zdolności poznawcze, emocjonalne i społeczne, a także wyzwania, z jakimi się borykają. Przedstawimy również metody pracy, które mogą przyczynić się do ich wszechstronnego rozwoju.
Definicja osoby upośledzonej w stopniu umiarkowanym
Upośledzenie umysłowe w stopniu umiarkowanym to zaburzenie rozwoju, które obejmuje znaczące ograniczenia w funkcjonowaniu intelektualnym i adaptacyjnym, a także niewydolność w radzeniu sobie z codziennymi zadaniami. Umiarkowanego upośledzenie umysłowe obejmuje osoby z wynikami IQ w przedziale od 36 do 51, mierzone skalą inteligencji np. Terman-Meerill lub Stanford-Bineta.
Maksymalny poziom rozwoju umysłowego
Maksymalny poziom rozwoju umysłowego osoby z umiarkowanym upośledzeniem umysłowym osiągają w wieku 15 lat. Poziom inteligencji jest odpowiednikiem dziecka w wieku 7-8 lat, zaś dojrzałości społecznej 10-latka. Dalszy rozwój jest mocno ograniczony.
Typy osób upośledzonych w stopniu umiarkowanym
Wsród osób z upośledzeniem w stopniu umiarkowanym wyróżnia się dwa typy:
- Typ apatyczny: charakteryzują się brakiem inicjatywy, zahamowaniami, apatią i biernością. Dzieci i dorośli z tym typem upośledzenia często wykazują niską motywację do nauki, działania i nawiązywania kontaktów społecznych. W kontaktach z otoczeniem są mało ekspresyjni, a ich emocje są słabo wyrażane.
- Typ pobudliwy: wykazują nadmierną aktywność, impulsywność i niepokój. Często borykają się z zaburzeniami koncentracji uwagi, co utrudnia im naukę i przyswajanie nowych umiejętności. W sytuacjach społecznych mogą być głośne, niespokojne i trudne do przewidzenia.
Pamięć dzieci upośledzonych w stopniu umiarkowanym
Pamięć osób z umiarkowanym upośledzeniem umysłowym charakteryzuje się różnymi ograniczeniami i specyficznymi właściwościami. Warto zaznaczyć, że zdolności pamięciowe takich osób są bardzo zróżnicowane, a ich funkcjonowanie zależy od indywidualnych predyspozycji i doświadczeń. Osoby z umiarkowanym upośledzeniem umysłowym mają trudności z pamięcią, co objawia się w różnych aspektach.
Znaczne obniżenie dokładności: trudności z przypominaniem sobie szczegółów przekazywanych treści
Krótka trwałość: szybkość, z jaką informacje są zapominane, jest większa niż u osób o typowym rozwoju.
Wolne tempo zapamiętywania: potrzebują więcej czasu i powtórek, aby przyswoić nowe informacje.
Wąski zakres: trudności z przyswajaniem i zapamiętywaniem większej ilości informacji jednocześnie.
Mimo tych ograniczeń, niektóre osoby z umiarkowanym upośledzeniem umysłowym mogą posiadać dobrą pamięć „fotograficzną” – zdolność do tworzenia wyraźnych obrazów w pamięci. Ponadto, często wykazują się dobrą pamięcią mechaniczną, która pozwala im na odtwarzanie informacji, które były wielokrotnie powtarzane.
Dzieci z umiarkowanym upośledzeniem umysłowym zapamiętują treści najłatwiej, gdy są one związane z ruchem, konkretną sytuacją ważną dla nich, czy wielozmysłowym kontaktem z bodźcami, którym towarzyszy silna treść emocjonalna. Dzięki temu mogą zapamiętać proste piosenki czy wiersze.
Osoby dorosłe z umiarkowanym upośledzeniem umysłowym potrafią powtórzyć zdanie liczące 15-18 sylab. Mają jednak kłopoty z liczeniem, nie rozumieją sensu filmu czy opowiadania, a ich zdolność porównywania, uogólniania i wyciągania wniosków jest ograniczona. Charakterystyczny jest także brak krytycyzmu.
Symptomy upośledzenia umysłowego w stopniu umiarkowanym
- Spostrzeganie: mają trudności ze spostrzeganiem bodźców zewnętrznych, co wpływa na ich zdolność do przyswajania nowych informacji i uczenia się. Z tego powodu potrzebują one bardziej bezpośredniego i konkretnej formy przekazu informacji.
- Uwaga: mają one trudności z koncentracją na dłużej niż kilka minut, co sprawia, że potrzebują stałego wsparcia nauczycieli i rodziców w utrzymaniu uwagi na zadaniu.
- Pamięć: jak wcześniej wspomniano, pamięć dzieci z umiarkowanym upośledzeniem umysłowym jest słaba, co utrudnia im przyswajanie i zastosowanie nowych informacji. Potrzebują one dodatkowego czasu i wsparcia w procesie uczenia się, aby opanować nowe umiejętności.
- Mowa: może być opóźniona lub niepełna, co sprawia, że mają osoby te mają trudności z komunikacją werbalną. Wymagają one wsparcia w nauce mowy oraz alternatywnych metod komunikacji, takich jak komunikacja niewerbalna czy pomoce wizualne.
- Myślenie: jest konkretno-egocentryczne, co oznacza, że mają trudności z abstrakcyjnym myśleniem i rozumieniem złożonych pojęć. W związku z tym najlepiej przyswajają informacje, które są przedstawione w prosty i zrozumiały sposób.
- Motoryka: mogą mieć trudności z koordynacją ruchową, siłą mięśniową oraz precyzją ruchów. W związku z tym mogą potrzebować wsparcia w nauce umiejętności motorycznych, zarówno tych dużych (jak bieganie, skakanie), jak i tych dotyczących motoryki małej (np. chwytanie, manipulowanie przedmiotami).
- Dojrzałość społeczna: jest opóźniona, co sprawia, że mają trudności z nawiązywaniem i utrzymywaniem relacji z innymi osobami. Mogą potrzebować wsparcia w nauce umiejętności społecznych, takich jak komunikacja, współpraca czy radzenie sobie z sytuacjach konfliktowych.
Metody pracy z dzieckiem upośledzonym
Praca z dzieckiem z umiarkowanym upośledzeniem umysłowym wymaga indywidualnego podejścia, cierpliwości oraz dostosowania metody pracy do jego możliwości i potrzeb.
1. Terapia zabawą
Wykorzystuje zabawę jako główny sposób na rozwijanie umiejętności dziecka. Stosując tę metodę, terapeuta pomaga dziecku rozwijać różne obszary funkcjonowania, takie jak komunikacja, emocje, umiejętności społeczne czy motoryka, poprzez angażowanie się w zabawę zgodną z zainteresowaniami i możliwościami dziecka.
2. Muzykoterapia
Forma terapii, która wykorzystuje muzykę jako narzędzie do pracy z dzieckiem. Może pomóc w rozwijaniu umiejętności społecznych, emocjonalnych oraz motorycznych, wpłynąć na poprawę koncentracji i uwagi oraz pobudzić kreatywność dziecka.
3. Metoda Weroniki Sherborne
Polega na wykorzystaniu ruchu jako narzędzia do rozwoju dziecka. Uczy ona dzieci kontrolowania własnego ciała, współpracy z innymi oraz wyrażania emocji za pomocą ruchu. Metoda Weroniki Sherborne ma na celu budowanie poczucia własnej wartości i umiejętności radzenia sobie z sytuacjach społecznych.
4. Metody kształcenia o nachyleniu behawioralnym
Metody te opierają się na teoriach uczenia się behawioralnego, które zakładają, że zachowanie może być kształtowane poprzez konsekwentne wzmacnianie pozytywnych zachowań oraz eliminowanie negatywnych. Stosując te metody, nauczyciel może pomóc dziecku w nauce umiejętności społecznych, komunikacji oraz radzenia sobie z sytuacjach trudnych.
5. Metody porozumiewania się za pomocą gestów, symboli i słów
Metody te mają na celu rozwijanie kompetencji komunikacyjnych dziecka poprzez stosowanie różnych form porozumiewania się, takich jak gesty, symbole czy słowa. Przykładem takiej metody jest metoda Blissa, która polega na wykorzystaniu specjalnych symboli do komunikacji.
6. Metody nauczania podstawowych technik szkolnych
W pracy z dziećmi z umiarkowanym upośledzeniem umysłowym warto zastosować metody nauczania podstawowych technik szkolnych, takich jak czytanie, pisanie czy liczenie.Takie metody powinny być dostosowane do możliwości i potrzeb dziecka, a nauczyciel powinien wykazywać cierpliwość oraz stosować różne techniki, które pomogą dziecku zrozumieć i przyswoić omawiane treści.
7. Metody terapii zajęciowej
Terapia zajęciowa skupia się na rozwijaniu umiejętności niezbędnych do codziennego funkcjonowania dziecka z umiarkowanym upośledzeniem umysłowym. Terapeuta może wykorzystywać różne zadania i ćwiczenia, które pomogą dziecku rozwijać sprawność manualną, koordynację ruchową oraz umiejętności planowania i organizacji.
8. Terapia wspomnieniami
Terapia wspomnieniami polega na rozmowie z dzieckiem na temat przeszłości, związanych z nią emocji oraz wspólnym odtwarzaniu dawnych sytuacji lub doświadczeń. Ma na celu wsparcie poczucia własnej tożsamości, rozwijanie umiejętności komunikacyjnych oraz wspieranie zdolności emocjonalnych dziecka.