Zaburzenia osobowości – objawy, rodzaje i przykłady

Zaburzenia osobowości stanowią zagadnienie, które fascynuje i jednocześnie wywołuje wiele kontrowersji w dziedzinie psychologii i psychiatrii. W artykule przyjrzymy się temu tematowi z bliższej perspektywy, skupiając się na objawach, rodzajach oraz przykładach tych zaburzeń.

Czym są zaburzenia osobowości?

Według Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób 10 (ICD-10), zaburzenia osobowości definiowane są jako „wzorce zachowania lub myślenia, które są trwałe, uporczywe, różniące się od norm społeczno-kulturowych, powodujące cierpienie lub niepełnosprawność oraz nie są ograniczone do epizodów zaburzeń psychicznych”.

Taka definicja sugeruje, że zaburzenia osobowości są długotrwałymi wzorcami zachowań, które mogą mieć wpływ na wiele aspektów życia osoby.

Objawy zaburzeń osobowości

Objawy zaburzeń osobowości mogą znacznie różnić się w zależności od konkretnego typu zaburzenia, ale istnieją pewne wspólne cechy, które mogą wystąpić w większości, jeśli nie we wszystkich, typach zaburzeń osobowości.

1. Trudności w relacjach interpersonalnych: Osoby z zaburzeniami osobowości mogą mieć trudności w nawiązywaniu i utrzymaniu zdrowych relacji. Mogą one często doświadczać konfliktów z innymi, niezależnie od tego, czy są to bliscy przyjaciele, członkowie rodziny, partnerzy czy współpracownicy.
2. Zakłócenia emocjonalne: Osoby z zaburzeniami osobowości mogą doświadczać intensywnych, niestabilnych emocji. Mogą one również mieć trudności z radzeniem sobie ze stresem i mogą reagować na stresujące sytuacje w sposób, który wydaje się nieadekwatny.
3. Niekonsekwentne i nieprzewidywalne zachowanie: Osoby z zaburzeniami osobowości mogą wykazywać wzorce zachowań, które są niekonsekwentne i nieprzewidywalne. Mogą często zmieniać swoje cele, zainteresowania i przekonania, co może powodować trudności w różnych obszarach życia, takich jak praca, szkoła czy relacje.
4. Problem z tożsamością i poczuciem własnej wartości: Osoby z zaburzeniami osobowości mogą mieć problem z poczuciem tożsamości i wartości. Mogą one czuć się nieszczęśliwe, niezadowolone z siebie, a nawet mogą mieć myśli samobójcze.

Przyczyny zaburzeń osobowości

Przyczyny zaburzeń osobowości są skomplikowane i różne dla różnych osób. Zwykle obejmują one kombinację czynników genetycznych, biologicznych i środowiskowych.

1. Czynniki genetyczne: Często występują w rodzinach, co sugeruje, że mogą mieć pewien komponent genetyczny. Na przykład, jeśli bliski krewny ma zaburzenie osobowości, może to zwiększyć ryzyko rozwoju tego samego zaburzenia.
2. Czynniki biologiczne: Niektóre badania sugerują, że zaburzenia osobowości mogą być związane z nieprawidłowościami w strukturze i funkcji mózgu. Na przykład, osoby z zaburzeniem borderline mogą mieć różnice w obszarach mózgu odpowiedzialnych za regulację emocji.
3. Czynniki środowiskowe: Doświadczenia z dzieciństwa, takie jak zaniedbanie, przemoc, nadużycia lub niestabilność w rodzinie, mogą zwiększyć ryzyko rozwoju zaburzeń osobowości.

Jednakże, ważne jest, aby zauważyć, że nie każda osoba, która doświadczyła tych czynników, rozwinie zaburzenie osobowości. To, czy osoba rozwinie zaburzenie osobowości, jest wynikiem złożonej interakcji między genami, środowiskiem i doświadczeniami życiowymi.

Przeczytaj również: Ciemna triada osobowości: czym jest i jak rozpoznać?

Rodzaje i przykłady zaburzeń osobowości

Zaburzenia osobowości są grupą warunków, które charakteryzują się trwałymi, szkodliwymi wzorcami myślenia, odczuwania i zachowania. W DSM-5, manualu diagnostycznym używanym przez specjalistów zdrowia psychicznego, zaburzenia osobowości są podzielone na trzy kluczowe klastry, znane jako grupa A, B i C.

Grupa A: zaburzenia „dziwaczne, egzotyczne”

1. Zaburzenie paranoidalne: Osoby z tym zaburzeniem często są nieufne i podejrzliwe wobec innych. Mogą interpretować niewinne zachowanie jako ukryte zagrożenia.
2. Zaburzenie schizoidalne: Osoby z tym zaburzeniem często unikają społecznych interakcji i mogą wydawać się emocjonalnie zimne lub obojętne.
3. Zaburzenie schizotypowe: Osoby z tym zaburzeniem mogą wykazywać dziwaczne myślenie, dziwne przekonania i trudności z utrzymaniem bliskich relacji.

Grupa B: zaburzenia „emocjonalne, niestabilne”

1. Zaburzenie histrioniczne: Osoby z tym zaburzeniem są nadmiernie emocjonalne, teatralne i zwracają uwagę na siebie.
2. Zaburzenie narcystyczne: Osoby z tym zaburzeniem mają nadmierne poczuciem własnej wartości, potrzebują ciągłego podziwu i często nie zauważają czy nie doceniają potrzeb innych.
3. Zaburzenie borderline: Osoby z tym zaburzeniem często doświadczają intensywnych emocji, impulsywności, niestabilnych relacji i problemów z tożsamością.
4. Zaburzenie antyspołeczne: Osoby z tym zaburzeniem często ignorują prawa innych, nie czują wyrzutów sumienia za szkodliwe zachowanie i mogą mieć trudności z przestrzeganiem norm społecznych i prawa.

Grupa C: zaburzenia „lękowe, bojaźliwe”

1. Zaburzenie unikające: Osoby z tym zaburzeniem często są bardzo nieśmiałe, boją się krytyki i unikają interakcji społecznych.
2. Zaburzenie zależne: Osoby z tym zaburzeniem mają trudności z samodzielnym podejmowaniem decyzji i zbytnio polegają na innych w wielu aspektach życia.
3. Zaburzenie obsesyjno-kompulsyjne: Osoby z tym zaburzeniem mają silną potrzebę perfekcjonizmu, kontrolowania sytuacji i przestrzegania reguł.

Każde z tych zaburzeń ma unikalne cechy i objawy, ale wszystkie charakteryzują się trwałymi wzorcami, które są szkodliwe dla funkcjonowania jednostki. Leczenie zależy od specyfiki każdego zaburzenia i często obejmuje terapię, a czasem medykamenty.

Diagnozowanie zaburzeń osobowości

Diagnozowanie zaburzeń osobowości jest procesem, który zazwyczaj obejmuje ocenę przez specjalistę w dziedzinie zdrowia psychicznego, taki jak psychiatra lub psycholog kliniczny. Istnieją określone kryteria, które muszą być spełnione, aby osoba mogła zostać zdiagnozowana z zaburzeniem osobowości.

1. Trwałe wzorce zachowań: Aby zdiagnozować zaburzenie osobowości, wzorce zachowań muszą być trwałe i długotrwałe. Oznacza to, że objawy muszą występować przez długi czas, zazwyczaj co najmniej przez rok.
2. Zakłócenia w funkcjonowaniu: Wzorce zachowań muszą powodować znaczące zakłócenia w życiu osoby. Może to obejmować problemy w pracy, w szkole, w relacjach czy w innych ważnych obszarach życia.
3. Objawy nie są spowodowane innym schorzeniem: Objawy nie mogą być spowodowane innym schorzeniem medycznym lub psychicznym. Na przykład, jeśli osoba ma objawy, które są spowodowane depresją, nie może ona zostać zdiagnozowana z zaburzeniem osobowości, chyba że objawy utrzymują się również poza epizodami depresji.
4. Objawy są niezgodne z normami kulturowymi: Wzorce zachowań muszą być niezgodne z oczekiwanymi normami kulturowymi osoby. To oznacza, że zachowanie musi być coś więcej niż tylko „inności” lub odmienności kulturowej.

Testy wykrywające zaburzenia osobowości

Testy psychologiczne mogą być bardzo przydatne w procesie diagnozy zaburzeń osobowości. Te testy, znane również jako oceny osobowości, mogą pomóc terapeutom zrozumieć wzorce myślenia, odczuwania i zachowania pacjentów.

Jednym z najczęściej używanych testów w diagnostyce zaburzeń osobowości jest Test Osobowości Minnesota (MMPI). Inne narzędzia to Kwestionariusz Osobowości NEO-PI-R, Skala Osobowości Millona (MCMI) oraz Kwestionariusz Osobowości Borderline (BPQ).

Ważne jest, aby pamiętać, że te testy są tylko jednym z narzędzi, które mogą być użyte do diagnozy zaburzenia osobowości. Ostateczna diagnoza zależy od oceny specjalisty zdrowia psychicznego, który weźmie pod uwagę całość symptomów i funkcjonowanie osoby.

Zaburzenia osobowości a życie codzienne

Zaburzenia osobowości mają głęboki wpływ na codzienne życie jednostki. Mogą wpływać na zdolność do nawiązywania i utrzymania relacji, wykonywania pracy, a także na zdrowie fizyczne i psychiczne.

Osoby z zaburzeniem osobowości mogą mieć trudności z utrzymaniem stabilnych i zdrowych relacji. Mogą często doświadczać konfliktów z innymi, mogą mieć trudności z zaufaniem, a ich zachowanie może być nieprzewidywalne lub ekstremalne.

W miejscu pracy, zaburzenia osobowości mogą wpływać na zdolność do wykonywania zadań, współpracy z innymi i radzenia sobie ze stresem. Osoby te mogą często zmieniać pracę, mogą mieć trudności z punktualnością, a ich produkcja pracy może być niespójna.

Leczenie zaburzeń osobowości

Leczenie zaburzeń osobowości zależy od rodzaju zaburzenia, jego nasilenia, obecności innych schorzeń psychicznych i indywidualnych potrzeb osoby. Leczenie może obejmować terapię indywidualną, grupową lub rodzinową, a także leki.

Terapia indywidualna

Terapia indywidualna jest najczęściej stosowaną formą leczenia dla osób z zaburzeniami osobowości. Najczęściej stosowane formy terapii obejmują:

1. Terapia poznawczo-behawioralna (CBT): CBT pomaga osobom zrozumieć i zmienić myślenie i zachowanie, które prowadzi do problemów w życiu. Terapia ta może pomóc osobom z zaburzeniami osobowości lepiej zrozumieć swoje myśli i uczucia, a także nauczyć się nowych strategii radzenia sobie.
2. Dialektyczna terapia behawioralna (DBT): DBT jest formą CBT, która została specjalnie opracowana dla osób z zaburzeniem osobowości typu borderline. DBT koncentruje się na nauczaniu umiejętności radzenia sobie ze stresem, regulacji emocji, poprawy relacji międzyludzkich i tolerancji na dyskomfort.
3. Terapia schematu: Terapia schematu jest inną formą terapii, która może być szczególnie skuteczna dla osób z zaburzeniami osobowości. Koncentruje się na identyfikacji i zmianie długotrwałych schematów myślenia, które prowadzą do szkodliwych wzorców zachowań.

Terapia grupowa i rodzinna

Terapia grupowa może być bardzo skuteczna dla osób z zaburzeniami osobowości, szczególnie dla tych, które mają trudności w relacjach. Terapia rodzinna może również pomóc, szczególnie jeśli problemy rodzinne przyczyniają się do zaburzenia osobowości.

Farmakologia

Chociaż nie ma leków specjalnie przeznaczonych na zaburzenia osobowości, różne leki mogą być stosowane do leczenia objawów.

• Antydepresanty: Mogą być stosowane do leczenia objawów depresji, które często towarzyszą zaburzeniom osobowości.
• Leki przeciwlękowe: Mogą pomóc w radzeniu sobie z lękiem, a stabilizatory nastroju mogą pomóc w regulacji emocji.

Leki powinny być stosowane jako część ogólnego planu leczenia, który obejmuje terapię, a nie jego jedyny element.

Długoterminowe podejście do leczenia

Zaburzenia osobowości są trudne do leczenia, ponieważ dotyczą głęboko zakorzenionych wzorców myślenia i zachowania. Wielu pacjentów wymaga długoterminowego leczenia. Ale z odpowiednim wsparciem i zaangażowaniem, wiele osób z zaburzeniami osobowości może prowadzić pełne, satysfakcjonujące życie.

Znane przykłady osób z zaburzeniami osobowości

Zaburzenia osobowości dotykają ludzi na całym świecie, niezależnie od ich statusu czy pochodzenia. Wiele znanych osobistości publicznie mówiło o swoich doświadczeniach z zaburzeniami osobowości, co pomaga zwiększyć świadomość i zrozumienie tych warunków.

1. Marilyn Monroe: Aktorka Marilyn Monroe, znana z jej wielu filmów, często opisywana jest jako osoba z zaburzeniem osobowości typu borderline. Jej życie, pełne niestabilnych związków, impulsywnych decyzji, intensywnych emocji i samookaleczeń, wydaje się spełniać wiele kryteriów dla tego zaburzenia. Monroe nigdy nie została formalnie zdiagnozowana, ale wielu ekspertów sugeruje, że mogła cierpieć na to zaburzenie.
2. Adolf Hitler: Niektórzy historycy i specjaliści od zdrowia psychicznego sugerują, że Adolf Hitler mógł cierpieć na zaburzenie narcystyczne osobowości. Jego obsesja na punkcie władzy, brak empatii i poczucie wyższości są cechami charakterystycznymi dla tego zaburzenia.
3. Pete Davidson: Amerykański komik i aktor znany z programu Saturday Night Live, otwarcie mówił o swoim zaburzeniu osobowości typu borderline. Davidson często używa swojej platformy do informowania o zaburzeniu i demistyfikacji stereotypów.
4. Vincent van Gogh: Choć formalna diagnoza nie była możliwa za życia słynnego malarza, wielu specjalistów sugeruje, że mógł on cierpieć na zaburzenie osobowości. Jego intensywne emocje, trudności w relacjach i samookaleczenie są zgodne z niektórymi zaburzeniami osobowości.

Ważne jest pamiętanie, że te przypadki są tylko przykładami. Zaburzenia osobowości dotykają ludzi ze wszystkich środowisk i mogą wpływać na ich życie na różne sposoby.

Czym się różni zaburzenie osobowości od choroby psychicznej?

Zaburzenie osobowości i choroba psychiczna to dwa różne, choć powiązane, terminy używane w dziedzinie zdrowia psychicznego. Zaburzenie osobowości odnosi się do trwałych wzorców myślenia, odczuwania i zachowania, które są szkodliwe dla jednostki lub dla innych. Są one na ogół stabilne na przestrzeni czasu i obejmują wiele aspektów osobowości jednostki.

Z drugiej strony, choroba psychiczna jest szerszym terminem, który obejmuje różne stany, które wpływają na myślenie, odczucia, nastrój i zachowanie jednostki. Choroba psychiczna może obejmować zaburzenia, takie jak depresja, schizofrenia, zaburzenia lękowe, zaburzenia jedzenia i zaburzenia osobowości.

Ważne jest zrozumienie, że osoba może cierpieć zarówno na zaburzenie osobowości, jak i na chorobę psychiczną. Na przykład, osoba z zaburzeniem osobowości typu borderline może również cierpieć na depresję.

Czy zaburzenia osobowości da się wyleczyć?

Zaburzenia osobowości są przewlekłymi stanami, które zazwyczaj zaczynają się we wczesnej dorosłości i mogą mieć wpływ na wiele aspektów życia jednostki. Chociaż nie ma „lekarstwa” na zaburzenia osobowości, istnieją skuteczne metody leczenia, które mogą pomóc osobie żyć zdrowym i produktywnym życiem.

Leczenie zazwyczaj obejmuje terapię, taką jak terapia poznawczo-behawioralna (CBT) lub dialektyczna terapia behawioralna (DBT). W niektórych przypadkach leki mogą być również stosowane do leczenia określonych objawów.

Jak żyć z osobą z zaburzeniami osobowości?

Życie z osobą z zaburzeniem osobowości może być trudne. Osoby z zaburzeniami osobowości często mają trudności w relacjach, a ich zachowanie może być nieprzewidywalne i czasami szkodliwe dla innych.

Istnieją jednak strategie, które mogą pomóc:

1. Edukacja: Naucz się jak najwięcej o zaburzeniu osobowości. Im więcej wiesz, tym lepiej jesteś przygotowany na to, co przyniesie przyszłość.
2. Ustalanie granic: Osoby z zaburzeniami osobowości mogą mieć tendencję do przekraczania granic. Ważne jest, aby ustalić zdrowe granice i przestrzegać ich.
3. Wsparcie dla siebie: Życie z osobą z zaburzeniem osobowości może być stresujące. Zadbaj o siebie, szukając wsparcia w formie terapii, grup wsparcia lub czasu dla siebie.
4. Profesjonalna pomoc: W wielu przypadkach osoba z zaburzeniem osobowości może potrzebować profesjonalnej pomocy w postaci terapii lub leków. Nie wahaj się zwrócić się o pomoc do specjalisty ds. zdrowia psychicznego.