Szczęście to jedno z najbardziej pożądanych uczuć, do którego dążymy przez całe życie. Jednak czym właściwie jest szczęście? Czy jest to stan umysłu, czy może zbiór czynników zewnętrznych? Czy można je zmierzyć i zdefiniować? W artykule przyjrzymy się różnym teoriom i składnikom szczęścia, aby lepiej zrozumieć to fascynujące zagadnienie.
Definicja szczęścia
Szczęście to pojęcie subiektywne, które może oznaczać co innego dla różnych osób. Ogólnie ujmując szczęście to stan pełnego zadowolenia z życia, uczucie euforii, radości, upojenia. Jednak ta definicja nie oddaje w pełni złożoności tego pojęcia.
Psychologowie pozytywni definiują szczęście jako trwały stan umysłu, który składa się nie tylko z pozytywnych emocji, takich jak radość i zadowolenie, ale także z poczucia, że życie jest znaczące i wartościowe. Takie podejście sugeruje, że szczęście to coś więcej niż tylko chwilowe uczucie przyjemności.
Inni badacze twierdzą, że szczęście to subiektywne poczucie dobrostanu, które obejmuje zarówno pozytywne emocje, jak i satysfakcję z różnych aspektów życia. Według tej definicji, szczęście to nie tylko to, co czujemy w danej chwili, ale także ogólna ocena naszego życia.
Teorie szczęścia
Na przestrzeni wieków powstało wiele teorii próbujących wyjaśnić, czym jest szczęście i jak je osiągnąć.
Hedonistyczna teoria szczęścia
Hedonizm to pogląd, zgodnie z którym szczęście polega na maksymalizacji przyjemności i minimalizacji cierpienia. Według tej teorii, im więcej pozytywnych doznań doświadczamy, tym jesteśmy szczęśliwsi. Hedonizm ma swoje korzenie w filozofii utylitarystycznej Jeremy’ego Benthama, który twierdził, że celem ludzkiego działania powinno być osiągnięcie „największego szczęścia dla największej liczby ludzi”.
Współcześni psychologowie rozwinęli tę teorię, wprowadzając pojęcie „subiektywnego dobrostanu” (subjective well-being). Składa się on z dwóch elementów: pozytywnych emocji oraz satysfakcji z życia. Badania pokazują, że ludzie, którzy doświadczają więcej pozytywnych emocji niż negatywnych oraz są zadowoleni ze swojego życia, mają wyższy poziom subiektywnego dobrostanu, a co za tym idzie – są szczęśliwsi.
Hedonistyczna teoria szczęścia ma jednak swoje ograniczenia. Ciągłe dążenie do przyjemności może prowadzić do uzależnień, znudzenia i poczucia pustki. Ponadto, skupianie się wyłącznie na własnych doznaniach może utrudniać budowanie głębokich relacji z innymi ludźmi i znajdowanie sensu w życiu. Dlatego wielu psychologów uważa, że hedonizm jest niewystarczający do osiągnięcia prawdziwego, trwałego szczęścia.
Eudajmonistyczna teoria szczęścia
Eudajmonizm to pogląd wywodzący się z filozofii Arystotelesa, według którego szczęście polega na realizacji swojego potencjału i prowadzeniu życia zgodnego z cnotami. W przeciwieństwie do hedonizmu, eudajmonizm kładzie nacisk na rozwój osobisty, samodoskonalenie i poczucie sensu.
Współczesna psychologia pozytywna rozwinęła tę teorię, wprowadzając pojęcie „psychologicznego dobrostanu” (psychological well-being). Składa się on z sześciu elementów:
- autonomii,
- panowania nad środowiskiem,
- rozwoju osobistego,
- pozytywnych relacji z innymi,
- celu życiowego,
- akceptacji siebie.
Kluczowym elementem eudajmonistycznej teorii szczęścia jest cnota. Arystoteles uważał, że prawdziwe szczęście osiąga się poprzez kultywowanie cnót, takich jak odwaga, sprawiedliwość, umiarkowanie czy mądrość. Współcześni psychologowie dodają do tej listy także współczucie, wdzięczność i przebaczenie. Rozwijanie tych pozytywnych cech charakteru prowadzi do większej satysfakcji z życia i poczucia spełnienia.
Teoria przepływu
Teoria przepływu (flow theory) została stworzona przez psychologa Mihaly’ego Csikszentmihalyi’ego. Zgodnie z nią, szczęście osiąga się poprzez całkowite zaangażowanie w wykonywaną czynność, która jest dla nas wyzwaniem, ale jednocześnie leży w zasięgu naszych możliwości. Stan przepływu charakteryzuje się poczuciem kontroli, głęboką koncentracją i utratą poczucia czasu.
Regularne doświadczanie przepływu prowadzi do rozwoju osobistego i zwiększa poczucie sensu życia. Dlatego teoria ta jest często wykorzystywana w psychologii pozytywnej do projektowania interwencji mających na celu poprawę dobrostanu.
Aby doświadczyć przepływu, ważne jest znalezienie aktywności, która jest dla nas wyzwaniem, ale jednocześnie daje nam poczucie kontroli i kompetencji. Może to być sport, sztuka, nauka lub praca zawodowa. Istotne jest także, aby czynność ta była dla nas autoteleiczna, czyli stanowiła cel sam w sobie, a nie środek do osiągnięcia czegoś innego.
Teoria autentycznego szczęścia
Teoria autentycznego szczęścia została stworzona przez Martina Seligmana, jednego z twórców psychologii pozytywnej. Zgodnie z nią, szczęście składa się z trzech elementów:
- Przyjemnego życia (pleasant life) – polega na maksymalizacji pozytywnych emocji i minimalizacji negatywnych, co jest zbieżne z hedonistyczną teorią szczęścia.
- Dobrego życia (good life) – życie zaangażowane, w którym wykorzystujemy nasze mocne strony i talenty, doświadczając przepływu
- polega na wykorzystaniu naszych mocnych stron w służbie czemuś większemu niż my sami, na przykład pomagając innym lub angażując się w ważną sprawę – polega na wykorzystaniu naszych mocnych stron w służbie czemuś większemu niż my sami, na przykład pomagając innym lub angażując się w ważną sprawę
Seligman uważa, że aby osiągnąć pełnię szczęścia, potrzebujemy wszystkich trzech elementów. Samo przyjemne życie nie wystarczy, ponieważ prowadzi do pustki i znudzenia. Dopiero połączenie przyjemności z zaangażowaniem i poczuciem sensu daje trwałe poczucie spełnienia i zadowolenia z życia.
Model PERMA
Model PERMA to rozwinięcie teorii autentycznego szczęścia, stworzone przez Martina Seligmana. Zgodnie z nim, dobrostan składa się z pięciu elementów:
- Pozytywne emocje (positive emotions) – doświadczanie przyjemnych uczuć, takich jak radość, wdzięczność, zadowolenie.
- Zaangażowanie (engagement) – bycie pochłoniętym i skoncentrowanym na tym, co robimy, doświadczanie stanu „flow”.
- Relacje (relationships) – posiadanie silnych, wspierających więzi z innymi ludźmi.
- Znaczenie (meaning) – poczucie, że nasze życie ma sens i cel, że jesteśmy częścią czegoś większego.
- Osiągnięcia (accomplishment) – dążenie do sukcesów i mistrzostwa, realizacja naszych celów.
Model PERMA jest obecnie jedną z najbardziej wpływowych teorii szczęścia w psychologii pozytywnej. Stanowi on podstawę do tworzenia interwencji i programów mających na celu poprawę dobrostanu jednostek i społeczności.
Co wpływa na poczucie szczęścia?
Badania pokazują, że istotną rolę odgrywają tu predyspozycje genetyczne, które mogą odpowiadać nawet za 35-50% odczuwanego poziomu szczęścia. Nie bez znaczenia pozostaje również stan zdrowia fizycznego i psychicznego, a także ogólna kondycja organizmu. Wśród czynników zewnętrznych naukowcy wymieniają m.in. relacje z bliskimi, poczucie przynależności, bezpieczeństwa i autonomii.
Nie można również pominąć wpływu sytuacji materialnej. Według badania z 2010 roku do pewnego poziomu dochody korelują dodatnio z poczuciem szczęścia, choć po przekroczeniu progu ok. 75 tys. dolarów rocznie, dalszy ich wzrost nie przekłada się istotnie na wzrost dobrostanu psychicznego.
Nieco świeższe badanie z 2023 pod kierownictwem Killingswortha podważa wnioski poprzedniego. Badacze wykazali, że dla większości Amerykanów wyższe dochody wiążą się z większym szczęściem, ale powyżej progu 100 000 dolarów rocznie, dodatkowy dochód nie łagodzi już nieszczęścia, a jedynie umożliwia osiągnięcie jeszcze większego szczęścia. Badania sugerują, że dobrze funkcjonujące państwo opiekuńcze z wysokim poziomem progresywnych podatków i redystrybucji poprawia subiektywny dobrostan najuboższych obywateli, nie zmniejszając jednocześnie dobrostanu osób o najwyższych dochodach.
Jak zmierzyć poziom szczęścia?
Choć szczęście jest subiektywnym odczuciem, naukowcy opracowali szereg metod pozwalających na jego kwantyfikację.
- Jednym z najpopularniejszych narzędzi jest Skala Satysfakcji z Życia (SWLS), która za pomocą zestawu pytań bada poziom zadowolenia z różnych sfer życia.
- Innym podejściem jest Subiektywna Skala Szczęścia (SHS), bezpośrednio oceniająca ogólny dobrostan.
- Badacze sięgają także po Skalę Pozytywnego i Negatywnego Afektu (PANAS), mierzącą natężenie pozytywnych i negatywnych emocji.
- Oprócz kwestionariuszy samoopisowych, naukowcy eksperymentują z obiektywnymi wskaźnikami, jak poziom określonych hormonów czy aktywność mózgu.
Choć nie ma idealnej miary szczęścia, istniejące narzędzia dostarczają cennych danych, które mogą pomóc w zrozumieniu tego złożonego fenomenu i ułatwić porównania między ludźmi i społeczeństwami.
Sposoby na zwiększenie poczucia szczęścia
Choć część naszego dobrostanu jest zdeterminowana genetycznie, istnieje wiele rzeczy, które możemy zrobić, aby zwiększyć nasze poczucie szczęścia.Kilka naukowo potwierdzonych sposobów:
- Praktykowanie wdzięczności – regularne dostrzeganie i docenianie dobrych rzeczy w naszym życiu może znacząco poprawić nastrój i satysfakcję.
- Rozwijanie relacji – inwestowanie czasu i energii w budowanie silnych więzi z rodziną i przyjaciółmi jest jednym z najlepszych sposobów na zwiększenie szczęścia.
- Angażowanie się w znaczące aktywności – znajdowanie sensu i celu w tym, co robimy, czy to w pracy, czy w życiu prywatnym, jest kluczowe dla naszego dobrostanu.
- Uprawianie aktywności fizycznej – regularne ćwiczenia nie tylko poprawiają nasze zdrowie fizyczne, ale także zwiększają poziom endorfin, hormonów szczęścia.
- Praktykowanie uważności (mindfulness) – skupianie się na chwili obecnej i akceptowanie naszych myśli i uczuć bez osądzania może zmniejszyć stres i zwiększyć poczucie spokoju.
Szczęście a zdrowie
Szczęście to nie tylko przyjemne uczucie, ale także ważny czynnik wpływający na nasze zdrowie fizyczne i psychiczne.
- Osoby, które regularnie doświadczają pozytywnych emocji, żyją dłużej i mają silniejszy układ odpornościowy.
- Szczęśliwi ludzie są także mniej narażeni na rozwój chorób przewlekłych, takich jak choroby serca czy cukrzyca. Dzieje się tak prawdopodobnie dlatego, że pozytywne emocje pomagają redukować stres i stan zapalny w organizmie.
- Szczęście może działać jak bufor chroniący nas przed negatywnymi skutkami traumatycznych przeżyć. Osoby, które potrafią dostrzegać pozytywy nawet w trudnych sytuacjach, są bardziej odporne psychicznie i szybciej dochodzą do siebie po kryzysach.
Różnice kulturowe w pojmowaniu sedna szczęścia
Choć dążenie do szczęścia wydaje się uniwersalne, jego definicja i sposób osiągania mogą się różnić w zależności od kultury.
- W kulturach zachodnich, szczęście jest często utożsamiane z osobistym spełnieniem i realizacją indywidualnych celów.
- Z kolei w kulturach wschodnich, szczęście jest bardziej związane z harmonią w relacjach i wypełnianiem swojej roli w społeczeństwie.
- W niektórych kulturach, takich jak japońska, otwarcie okazywanie szczęścia może być nawet postrzegane jako oznaka niedojrzałości.
Te różnice pokazują, że nasze rozumienie szczęścia jest w dużej mierze uwarunkowane kulturowo. To, co czyni nas szczęśliwymi, zależy od wartości i przekonań, które wynosimy z naszego środowiska.
Paradoks szczęścia
Jednym z ciekawych zjawisk związanych ze szczęściem jest tzw. paradoks szczęścia. Polega on na tym, że bezpośrednie dążenie do szczęścia często przynosi odwrotny skutek i prowadzi do większego poczucia niezadowolenia. Dzieje się tak prawdopodobnie dlatego, że zbyt mocne skupianie się na własnym szczęściu może prowadzić do egocentryzmu i nierealistycznych oczekiwań. Kiedy nie udaje nam się osiągnąć wymarzonego poziomu zadowolenia, czujemy się rozczarowani i sfrustrowani.
Paradoksalnie, szczęście przychodzi często wtedy, gdy nie skupiamy się na nim bezpośrednio, ale angażujemy się w znaczące aktywności i dbamy o nasze relacje z innymi. Być może sekret szczęścia leży nie w jego poszukiwaniu, a w prowadzeniu wartościowego i zaangażowanego życia.