Edvard Munch uważany jest za jednego z najważniejszych malarzy i grafików okresu symbolizmu, którego twórczość przyczyniła się do rozwoju ekspresjonizmu na początku XX wieku. Jego życie i twórczość nierozerwalnie splatają się z przeżyciami osobistymi, które miały wpływ na jego artystyczną wizję i stylu. W artykule przyjrzymy się życiu i twórczości tego wyjątkowego artysty, odkrywając ciekawe fakty na temat jego osoby i wpływu na sztukę.
Wczesne lata życia
Urodzony w Løten, Norwegia, Munch był jednym z pięciorga dzieci. Jego ojciec, Christian Munch, był lekarzem wojskowym, a matka, Laura Catherine Bjølstad, zajmowała się domem. Trudne warunki życia i problemy zdrowotne w rodzinie wpłynęły na wczesne lata życia Edvarda i późniejszą twórczość.
W wieku pięciu lat Munch stracił matkę na gruźlicę. Jego starsza siostra, Johanne Sophie, zmarła na tę samą chorobę, gdy miała zaledwie 15 lat. Te wczesne tragedie wywarły ogromny wpływ na młodego artystę i stały się częstym motywem w jego twórczości. Wyrazem tego smutku jest jego słynne dzieło „Śmierć w pokoju chorej”, przedstawiające ostatnie chwile życia siostry.
Edukacja i początki kariery
Munch rozpoczął naukę malarstwa w wieku 17 lat, uczęszczając do Kształcącej Szkoły Rysunkowej w Kristianii (obecnie Oslo). Studiował tam pod okiem Christiana Krohga, norweskiego malarza i teoretyka sztuki. Krohg zainspirował Muncha swoim naturalistycznym stylem i zaangażowaniem w tematy społeczne.
| Inspiracje / Wpływy | Opis |
|---|---|
| Rodzina | Wczesna śmierć matki i siostry wpłynęła na tematykę jego dzieł |
| Symbolizm | Przejście od realizmu do symbolizmu w jego malarstwie |
| Ekspresjonizm | Styl, który wpłynął na jego twórczość, szczególnie w późniejszym okresie |
| Fryderyk Nietzsche | Filozoficzny wpływ na jego podejście do sztuki |
| August Strindberg | Przyjaźń i współpraca z innym znanym artystą |
W 1885 roku Munch wyjechał do Paryża, gdzie kontynuował naukę malarstwa. Zetknął się tam z dziełami takich artystów jak Paul Gauguin, Vincent van Gogh i Henri de Toulouse-Lautrec. Wrażenia z pobytu we Francji zainspirowały go do stworzenia własnego, niepowtarzalnego stylu.
Artystyczna ewolucja
| Tytuł | Rok powstania | Opis |
|---|---|---|
| Chory (Syk) | 1889 | Portret siostry w chwili choroby |
| Krzyk (Skrik) | 1893 | Symboliczne przedstawienie lęku |
| Madonna | 1894 | Mistyczne przedstawienie kobiety |
| Wampir (Vampyr) | 1895 | Scena intymna z wątkiem erotycznym |
| Tańcząca para (Dans) | 1900 | Tańcząca para w otoczeniu natury |
Stworzenie „Krzyku”
Jedno z najbardziej rozpoznawalnych dzieł Muncha, „Krzyk”, powstało w 1893 roku. Malarz opisał, jak stworzył ten obraz na podstawie przeżycia w czasie spaceru z przyjaciółmi. Widok zachodzącego słońca, które odbijało się w krwistoczerwonym niebie, zainspirował Muncha do stworzenia tej ikonicznej kompozycji. „Krzyk” jest symbolem egzystencjalnego lęku i wewnętrznych konfliktów, które wstrząsnęły artystą.
Seria „Fryz życia”
W latach 90. XIX wieku Munch zaczął pracować nad cyklem obrazów zatytułowanym „Fryz życia”. Seria ta skupiała się na motywach miłości, śmierci, duchowości i melancholii. W jej skład wchodziły dzieła takie jak „Madonna”, „Wampir” czy „Taniec życia”. Munch eksperymentował z technikami druku i grafiki, by nadać swoim pracą bardziej ekspresyjny wyraz.
Powrót do Norwegii
Po długim pobycie za granicą, Munch powrócił do Norwegii w 1909 roku. Zainspirowany norweskim krajobrazem, zaczął tworzyć obrazy o spokojniejszym nastroju, takie jak „Dziewczyna przy oknie” czy „Zimowy krajobraz”. Pomimo zmiany tonacji, prace te nadal odzwierciedlały głębokie uczucia i emocje, które były charakterystyczne dla twórczości Muncha.
Późniejsze życie i spuścizna
W późniejszych latach życia Munch wycofał się z życia towarzyskiego i zaczął żyć w odosobnieniu. W 1937 roku, nazistowskie władze Niemiec skonfiskowały ponad 80 jego dzieł jako tzw. „sztukę zdegenerowaną”. Munch odmówił współpracy z nazistami, co spowodowało, że jego prace stały się celem represji i krytyki.
Munch zmarł w swoim domu w Ekely, Norwegia, 23 stycznia 1944 roku. W swoim testamencie przekazał większość swojej kolekcji, liczącej ponad tysiąc obrazów, rysunków i grafik, miastu Oslo. W 1963 roku, na stulecie urodzin artysty, otwarto w Oslo Muzeum Muncha, które do dziś pozostaje głównym miejscem wystawienia jego prac.
Twórczość Edvarda Muncha wywarła ogromny wpływ na rozwój ekspresjonizmu i innych nurtów artystycznych XX wieku. Jego dzieła, takie jak „Krzyk” czy „Madonna”, stały się ikonami sztuki, inspirując kolejne pokolenia artystów. Wizja Muncha, w której sztuka odzwierciedla emocje, uczucia i duchowe doświadczenia, zyskała uznanie na całym świecie i wpłynęła na takich twórców jak Francis Bacon, Jasper Johns czy Tracey Emin.
Ciekawostki z życia Edvarda Muncha
Strach przed małżeństwem
Munch przez całe życie pozostał nieżonaty. Jego niepewność wobec związków i strach przed małżeństwem były często przedstawiane w jego pracach, takich jak „Taniec życia” czy „Dziewczyna przy oknie”. W rzeczywistości, Munch miał kilka burzliwych związków, ale żaden z nich nie zakończył się małżeństwem.
Przyjaźń z Augustem Strindbergiem
Munch był bliskim przyjacielem szwedzkiego dramaturga Augusta Strindberga. Dwoje artystów poznało się w Berlinie, gdzie Munch wystawiał swoje prace w 1892 roku. Ich przyjaźń, choć burzliwa, trwała wiele lat, a ich twórczość wzajemnie się inspirując. Munch namalował nawet portret Strindberga, który obecnie znajduje się w Narodowej Galerii w Oslo.
Kradzież „Krzyku”
W 2004 roku, jeden z wersji „Krzyku” został skradziony z Muzeum Muncha w Oslo w spektakularnym napadzie. Dwoje uzbrojonych mężczyzn wtargnęło do muzeum i zabrało obraz oraz „Madonnę”, inną pracę Muncha.
Dzieła zostały odzyskane dwa lata później, w 2006 roku, w wyniku policyjnej operacji. Od tamtej pory „Krzyk” jest eksponowany za specjalnie zabezpieczonym szkłem, aby uniknąć kolejnych prób kradzieży.
Rekordy sprzedaży dzieł Muncha
W 2012 roku jedna z wersji „Krzyku” została sprzedana na aukcji w Nowym Jorku za rekordową sumę 119,9 miliona dolarów. Była to najwyższa cena jaką zapłacono za dzieło sztuki aż do 2013 roku, kiedy to sprzedano „Trójcę” Francisca Goi za 120 milionów dolarów.
Podsumowanie
Edvard Munch był artystą wyjątkowym, którego twórczość pozostawiła trwały ślad w historii sztuki. Jego zmagania z emocjami, tragediami i duchowością przyczyniły się do powstania dzieł, które poruszają i inspirują kolejne pokolenia odbiorców. Jego wpływ na współczesną sztukę i kulturę nie może być przeceniony, a jego prace będą długo pamiętane jako wyrazisty symbol uczuć i doświadczeń człowieka.
Muncha można uznać za artystę, który w pełni wykorzystał swoje doświadczenia życiowe, przekształcając je w emocjonalne i poruszające obrazy. Jego twórczość odzwierciedla głębię uczuć i duchowych poszukiwań, które są uniwersalne dla ludzkiego doświadczenia. W ten sposób, życie i prace Edvarda Muncha stanowią trwałe źródło inspiracji dla artystów, badaczy i miłośników sztuki na całym świecie.
| Data | Wydarzenie |
|---|---|
| 12 grudnia 1863 | Urodzenie Edvarda Muncha w Ådalsbruk, Norwegia |
| 1880-1881 | Studia w Królewskiej Szkole Sztuk Pięknych w Oslo |
| 1885 | Pierwsza podróż do Paryża |
| 1889 | Wystawienie obrazu „Chory” (Syk) |
| 1893 | Wystawienie obrazu „Krzyk” (Skrik) |
| 1908 | Pobyt w klinice psychiatrycznej w Kopenhadze |
| 1916 | Zakup posiadłości Ekely w Oslo |
| 23 stycznia 1944 | Śmierć Edvarda Muncha w Ekely |