Wartości w życiu – jak określić hierarchię najważniejszych?

Wartości pełnią kluczową rolę w życiu każdego człowieka, kształtując postawy, cele i zachowania. Wpływają one na sposób, w jaki postrzegamy świat, a także na jakość naszego życia. Warto pamiętać, że wartości są dynamiczne i mogą ulegać zmianom w miarę doświadczania życiowego, zdobywania wiedzy oraz rozwoju osobistego. Dlatego ważne jest, aby regularnie zastanawiać się nad własnymi wartościami, dążąc do samodoskonalenia.

Czym są wartości w życiu człowieka?

Wartości to abstrakcyjne idee, które wyznaczają priorytety, cele i przekonania jednostki lub grupy społecznej. Jest to pojęcie wielowymiarowe, obejmujące aspekty moralne, jak i estetyczne, poznawcze, społeczne czy religijne. To, co uważamy za naszą wartość, wpływa zarazem na nasze postępowanie, wybory oraz sposób, w jaki postrzegamy świat.

Istnieje wiele różnych systemów wartości, które mogą być uwarunkowane kulturowo, religijnie czy filozoficznie. Wartości takie jak uczciwość, odwaga, miłość, wolność, szacunek czy sprawiedliwość są uniwersalne, ale każda osoba interpretuje je na swój sposób. Są niczym kompas moralny, kierującym naszymi działaniami w życiu codziennym.

Wartości a rozwój osobisty

Świadome kształtowanie wartości w życiu osobistym wymaga refleksji i samopoznania. To proces, który pozwala nam lepiej rozumieć siebie i nasze miejsce w świecie. Poprzez introspekcję i analizę, możemy lepiej zrozumieć, jakie wartości są dla nas najważniejsze i jak mogą one wpłynąć na nasze życie.

Rozwój osobisty jest ściśle powiązany z wartościami, które przyjmujemy. Według teorii wartości Miltona Rokeach, można podzielić je na: autoteliczne (ostateczne) oraz instrumentalne (środki do osiągnięcia celów).

Wartości autoteliczne (ostateczne)

1. Szczęście: Poczucie spełnienia i zadowolenia z życia.
2. Miłość: Głębokie uczucie przywiązania i troski o innych.
3. Spokój wewnętrzny: Stan harmonii i równowagi ducha.
4. Piękno: Docenianie estetyki i harmonii w otaczającym świecie.
5. Prawda: Dążenie do zrozumienia i akceptacji rzeczywistości.

Wartości instrumentalne (środki do osiągnięcia celów)

1. Dyscyplina: Samokontrola i konsekwencja w dążeniu do celów.
2. Kompetencja: Posiadanie umiejętności i wiedzy potrzebnej do osiągania celów.
3. Odpowiedzialność: Gotowość do brania na siebie odpowiedzialności za swoje działania.
4. Kreatywność: Zdolność do myślenia twórczego i znajdowania nowych rozwiązań.
5. Ambicja: Dążenie do osiągnięcia sukcesu i realizacji własnych celów.

Przykład

Załóżmy, że ktoś ma na celu zostanie uznanym artystą. Jego wartość autoteliczna może być piękno – pragnienie tworzenia rzeczy pięknych i wyrażania siebie przez sztukę. Wartości instrumentalne, które pomogą mu osiągnąć ten cel, mogą obejmować kreatywność (zdolność do tworzenia oryginalnych dzieł sztuki), dyscyplinę (regularna praca nad swoimi umiejętnościami artystycznymi) i ambicję (motywacja do pokonywania przeszkód i osiągania rozpoznania w świecie sztuki).

W tym przypadku, wartości autoteliczne są podstawą dla głębokiej osobistej satysfakcji i sensu życia artysty, podczas gdy wartości instrumentalne są narzędziami, które pomagają mu osiągnąć te dalekosiężne cele.

Wartości w różnych wymiarach życia

Wartości mają ogromny wpływ na różne wymiary naszego życia. Nie tylko kształtują one nasze osobiste postawy, ale też wpływają na nasze relacje z innymi ludźmi, naszą pracę, a nawet nasze hobby i zainteresowania. Wartości są jak pryzmat, przez który widzimy i interpretujemy świat wokół nas.

1. Życie codzienne: Wartości, jakie przyjmujemy, mają wpływ na nasze codzienne decyzje – od wyborów, które czynimy jako konsumenci, po sposób, w jaki wchodzimy w interakcje z innymi. Uczciwość, szacunek, empatia – to tylko niektóre z wartości, które mogą kształtować nasze codzienne zachowania.
2. Relacje społeczne: Wartości wpływają na sposób, w jaki budujemy i podtrzymujemy relacje z innymi. Są one fundamentem, na którym opierają się przyjaźnie, relacje rodzinne i zawodowe. Szacunek, lojalność, otwartość – to wartości, które pomagają w budowaniu zdrowych i trwałych relacji.
3. Wewnętrzne doświadczenie emocjonalne: Wartości wpływają także na nasze wewnętrzne doświadczenia, takie jak uczucia i emocje. To one często decydują o tym, jak reagujemy w trudnych sytuacjach, jak radzimy sobie ze stresem czy jakie emocje dominują w naszym życiu. Spokój, radość, zadowolenie – te wartości mogą pomóc w utrzymaniu równowagi emocjonalnej.

Hierarchia i system wartości

Każdy z nas posiada własną hierarchię wartości, czyli system, w którym pewne wartości są ważniejsze od innych. Ta hierarchia kształtuje się na przestrzeni życia i jest wynikiem naszych doświadczeń, wychowania i osobistych przemyśleń. To, co dla jednej osoby jest wartością nadrzędną, dla innej może być mniej istotne.

1. Różne hierarchie wartości: Hierarchie wartości mogą być bardzo różne u różnych osób. Dla jednych najważniejsza będzie rodzina, dla innych kariera, a jeszcze dla innych – osobisty rozwój czy duchowość. Zrozumienie własnej hierarchii wartości jest kluczowe dla spójności życiowej i osobistego szczęścia.
2. Koncepcje Maxa Schelera: Filozof Max Scheler zaproponował koncepcję hierarchii wartości, w której różne rodzaje wartości (np. duchowe, witalne, hedonistyczne) są usystematyzowane. Ta koncepcja pomaga zrozumieć, jak różne wartości mogą współgrać ze sobą i kształtować nasze życie.
3. Osobiste systemy wartości: Każdy z nas ma własny, unikalny system wartości, który ewoluuje w czasie. Zrozumienie i uświadomienie sobie tego systemu to pierwszy krok do świadomego kształtowania własnego życia. Być może to, co było dla nas ważne dziesięć lat temu, dzisiaj ma mniejsze znaczenie, co jest naturalną częścią naszego rozwoju.

Najważniejsze wartości w życiu człowieka wg. Rokeacha

W poszukiwaniu esencji ludzkich wartości często zmagamy się z wyzwaniem określenia tych, które są uniwersalne i niezmiennie kluczowe dla naszego istnienia. Jak się jednak nie trudno domyślić końcowy wynik jest zależny od badanej grupy – wieku, kultury, płci i tym podobne.

W kontekście tej problematyki, pomocna jest praca Miltona Rokeacha. W badaniu wartości Rokeacha (1973) sklasyfikowane 36 wartości, w tym 18 ostateczne oraz 18 instrumentalnych.

Wartości ostateczne

W tej kategorii znajdują wartości dotyczące celów jakie pragniemy osiągnąć.

1. Świat pełen pokoju
2. Świat piękna
3. Równość
4. Bezpieczeństwo rodzinne
5. Wolność
6. Dojrzała miłość
7. Bezpieczeństwo narodowe
8. Uznanie społeczne
9. Prawdziwa przyjaźń
10. Wygodne życie
11. Ekscytujące życie
12. Poczucie spełnienia
13. Szczęście
14. Wewnętrzna harmonia
15. Przyjemność
16. Zbawienie
17. Szacunek dla samego siebie
18. Mądrość

Wartości instrumentalne

W tej kategorii znajdują wartości pomagające osiągnąć wartości ostateczne.

1. Tolerancyjny
2. Wybaczający
3. Pomocny
4. Uczciwy
5. Kochający
6. Wesoły
7. Posłuszny
8. Uprzejmy
9. Odpowiedzialny
10. Ambitny
11. Zdolny
12. Czysty
13. Odważny
14. Pomysłowy
15. Niezależny
16. Intelektualny
17. Logiczny
18. Samokontrola

Najważniejsze wartości dla Polaków

Badanie „Wartości w czasach zarazy” przeprowadzone przez CBOS w listopadzie 2020 roku ujawniło, co Polacy uważają za najważniejsze wartości w ich życiu. Odpowiedzi były spontaniczne, ponieważ pytanie było otwarte, co pozwoliło respondentom na swobodne wyrażenie swoich przekonań. Poniżej przedstawiam podsumowanie najczęściej wymienianych wartości:

• Zdrowie: To wartość, którą jako najważniejszą w życiu wskazało 47% respondentów.
• Rodzina: Na drugim miejscu znalazła się rodzina, którą jako najważniejszą wartość wymieniło 39% badanych. Wliczając inne wypowiedzi dotyczące rodziny, wartości rodzinne były równie ważne co zdrowie (47%).
• Praca: Dla 8% respondentów najważniejsza w życiu jest praca, rozumiana jako dobra, ciekawa lub zapewniająca stabilność zatrudnienia.
• Zabezpieczenie materialne: Ogólne zabezpieczenie materialne (dobrobyt, dostatek, stabilizacja materialna/finansowa) oraz spokój wymieniło po 6% ankietowanych.
• Ojczyzna i pokój: Po 4% badanych jako najważniejsze w życiu wskazało ojczyznę, Polskę, patriotyzm oraz spokój w kraju i na świecie.
• Stabilizacja życiowa: Dla 3% badanych najważniejsza jest stabilizacja życiowa i przewidywalność.
• Wartości religijne i wolność: Po 3% respondentów wymieniło wartości religijne oraz wolność.

Inne wartości, takie jak miłość, bezpieczeństwo, rozwój osobisty, szczęście, czy zgoda, zostały wymienione przez 2% badanych. Pozostałe wartości, w tym uczciwość, dobre życie, przyszłość, godność, sprawiedliwość, prawda, wykształcenie, przyjaźń, szacunek, a także zakończenie epidemii, zdrowie dzieci, czy radość życia, pojawiały się w odpowiedziach co najwyżej 1% respondentów.

Warto zauważyć, że wraz z wiekiem rośnie częstość wymieniania zdrowia jako wartości najważniejszej, a wartości rodzinne są najczęściej podkreślane przez osoby w wieku 32–48 lat. Praca i dobrobyt materialny są częściej wskazywane przez młodszych respondentów (18–48 lat).

Jak określić własną hierarchię najważniejszych wartości w życiu?

Tworzenie własnej hierarchii wartości to proces, który wymaga głębokiej introspekcji i samopoznania. Jest to krok niezbędny do zrozumienia, co jest dla nas najważniejsze i jak te wartości wpływają na nasze życie.

1. Zidentyfikuj swoje wartości: Stwórz listę ważnych dla Ciebie wartości, zarówno autotelicznych (np. miłość, szczęście) jak i instrumentalnych (np. dyscyplina, odpowiedzialność).
2. Przemyśl znaczenie każdej wartości: Zastanów się, dlaczego poszczególne wartości są dla Ciebie ważne i jak wpływają na Twoje życie.
3. Ustal priorytety: Zdecyduj, które wartości są najważniejsze i które mniej istotne.
4. Przetestuj swoją hierarchię wartości: Obserwuj, jak hierarchia wartości wpływa na Twoje codzienne decyzje i zachowania.
5. Bądź otwarty na zmiany: Pozwól na ewolucję Twojej hierarchii wartości z biegiem czasu i doświadczeń.
6. Stosuj wartości w praktyce: Wcielaj swoje wartości w życie codzienne, aby zwiększyć spójność i zrozumienie siebie.

Aby sprawniej określić własne wartości można podzielić różne aspekty życia na kategorie – od wartości związanych z rozwojem po społeczne i globalne. Ustal własne kategorie, a następnie przypisz do nich autoteliczne i instrumentalne. Poniżej prezentujemy przykładowe kategorie oraz przypisane do nich wartości.

Wartości związane z rozwojem

1. Samorealizacja – Rozwój własnych zdolności i potencjału.
2. Edukacja – Dążenie do wiedzy i umiejętności.
3. Kreatywność – Wyrażanie siebie poprzez twórczość.
4. Pasja – Angażowanie się w rzeczy, które wzbudzają zainteresowanie.
5. Niezależność – Dążenie do samodzielności i autonomii w podejmowaniu decyzji oraz kształtowaniu własnego życia.
6. Optymizm – Pozytywne nastawienie do życia.
7. Nieustępliwość – Wytrwałość w dążeniu do celu.
8. Ciekawość – Otwartość na nowe doświadczenia i wiedzę.
9. Elastyczność – Umiejętność adaptacji do zmieniających się okoliczności.
10. Samodyscyplina – Kontrola nad własnymi zachowaniami i emocjami.

Wartości związane z relacjami społecznymi

1. Rodzina – Budowanie i pielęgnowanie więzi rodzinnych.
2. Przyjaźń – Rozwijanie bliskich relacji.
3. Empatia – Rozumienie i dzielenie emocji innych.
4. Współczucie – Troska i pomoc innym.
5. Wdzięczność – Docenianie dobra otrzymanego od innych.
6. Lojalność – Wierność przyjaciołom i wartościom.
7. Szacunek – Okazywanie szacunku innym.
8. Współpraca – Praca z innymi dla wspólnych celów.
9. Zrozumienie – Dążenie do zrozumienia innych.
10. Uczynność – Gotowość do niesienia pomocy.

Wartości etyczne i moralne

1. Uczciwość – Bycie prawdomównym i sprawiedliwym.
2. Odpowiedzialność – Branie odpowiedzialności za swoje działania.
3. Sprawiedliwość – Dążenie do równości i uczciwości.
4. Pokora – Uznawanie własnych ograniczeń i wartości innych.
5. Tolerancja – Akceptacja różnic między ludźmi.
6. Integryzm – Postępowanie zgodne z własnymi przekonaniami.
7. Pokój – Dążenie do harmonii.
8. Szczerość – Otwartość w wyrażaniu myśli i uczuć.
9. Altruizm – Bezinteresowne działanie na rzecz innych.
10. Autentyczność – Bycie wiernym sobie i swoim przekonaniom.

Wartości związane z dobrostanem

1. Zdrowie – Dbając o własne zdrowie fizyczne i psychiczne.
2. Zdrowy styl życia – Przyjmowanie zdrowych nawyków.
3. Radość – Doświadczanie i wyrażanie szczęścia.
4. Bezpieczeństwo – Dążenie do poczucia bezpieczeństwa.
5. Harmonia – Dążenie do równowagi w życiu.
6. Spokój wewnętrzny – Utrzymywanie wewnętrznej równowagi.
7. Odpoczynek – Znaczenie wypoczynku i regeneracji.
8. Dobrobyt – Dążenie do materialnego i emocjonalnego zabezpieczenia.
9. Swoboda emocjonalna – Wolność od negatywnych emocji.
10. Akceptacja siebie – Pogodzenie się z własnymi słabościami i mocnymi stronami.

Wartości związane z komunikacją i wyrażaniem siebie

1. Właściwa komunikacja – Efektywne i szanujące innych przekazywanie myśli.
2. Asertywność – Umiejętność wyrażania własnych potrzeb i granic.
3. Otwartość – Gotowość do słuchania i rozważania różnych perspektyw.
4. Dyplomacja – Umiejętność negocjacji i rozwiązywania konfliktów.
5. Wyrażanie emocji – Umiejętność komunikowania własnych uczuć.
6. Wyrozumiałość – Tolerancja i zrozumienie dla błędów innych.

Wartości społeczne i globalne

1. Szacunek do przyrody – Troska o środowisko naturalne.
2. Zrównoważony rozwój – Dbanie o zrównoważone wykorzystanie zasobów.
3. Solidarność – Wspieranie innych w trudnościach.
4. Równość – Dążenie do równego traktowania wszystkich.
5. Wolność – Pragnienie swobody wyboru i działania.
6. Demokracja – Wspieranie wolności słowa i wyboru.
7. Wielokulturowość – Docenianie różnorodności kulturowej.
8. Pacyfizm – Dążenie do rozwiązywania konfliktów pokojowo.

Edukacja wartościowa – dlaczego jest ważna?

Edukacja wartościowa odgrywa istotną rolę w rozwoju jednostek i społeczeństw. To przez edukację wartościową młode pokolenia uczą się, jakie wartości są ważne i jak je wcielać w życie. Jest to szczególnie istotne w kontekście kształtowania postaw i przekonań, które będą wpływać na przyszłe decyzje i działania.

1. Rola rodziny i szkoły: Rodzina i szkoła są podstawowymi instytucjami, w których odbywa się edukacja wartościowa. To w tych miejscach dzieci i młodzież uczą się wartości takich jak uczciwość, szacunek czy współpraca. Rodzice i nauczyciele są kluczowymi postaciami w przekazywaniu wartości.
2. Nauczanie wartości w praktyce: Edukacja wartościowa nie ogranicza się tylko do teorii, ale także obejmuje praktyczne aspekty. Uczniowie powinni mieć możliwość uczenia się przez doświadczenie, na przykład poprzez projekty społeczne, dyskusje i inne aktywności, które pomagają zrozumieć i wcielić w życie ważne wartości.

Wyzwania współczesnego świata wartości

Współczesny świat stawia przed nami wiele wyzwań w kontekście wartości. Żyjemy w czasach, gdzie relatywizm wartości, szybka zmiana społeczna i technologiczna, oraz nacisk na indywidualizm mogą prowadzić do kryzysu wartości. To stanowi wyzwanie zarówno dla jednostek, jak i dla społeczeństw w całości.

1. Relatywizm wartości: Jednym z największych wyzwań jest relatywizm wartości, który sugeruje, że wartości są względne i mogą różnić się w zależności od kontekstu kulturowego czy indywidualnych przekonań. To stawia pod znakiem zapytania uniwersalność pewnych wartości i wymaga od jednostek głębszego zrozumienia i refleksji nad własnym systemem wartości.
2. Wpływ mediów i technologii: Nowoczesne media i technologie mają ogromny wpływ na kształtowanie wartości, zwłaszcza wśród młodych ludzi. Często promują one konsumpcjonizm, powierzchowność i szybką gratyfikację, co może prowadzić do erozji głębszych, bardziej trwałych wartości.
3. Zmiana wartości w czasie: Wartości ewoluują wraz ze zmieniającym się światem. To, co było ważne dla poprzednich pokoleń, może mieć mniejsze znaczenie dla współczesnych ludzi. Zrozumienie, jak wartości zmieniają się w czasie i adaptowanie się do tych zmian, jest kluczowe dla utrzymania spójności społecznej i osobistej integralności.