Dzieła literackie ukazują różne oblicza zbrodni – od okrutnych morderstw po zbrodnie popełnione w afekcie czy w imię ideologii. Autorzy próbują zgłębić motywy kierujące zbrodniarzami i ukazać konsekwencje ich czynów. Literatura przestrzega przed zbrodnią, ukazując, że jest ona czynem przeciwnym ludzkiej naturze i prowadzi do moralnej degradacji. Jednocześnie motyw zbrodni pozwala autorom na wnikliwą analizę ludzkiej psychiki i skłania czytelników do refleksji nad granicami moralności.
Biblijne korzenie motywu zbrodni
Motyw zbrodni ma swoje korzenie już w Biblii. Pierwszym mordercą był Kain, który z zazdrości zabił swojego brata Abla. Bóg ukarał Kaina, skazując go na wieczną tułaczkę. Historia ta ukazuje, że zbrodnia pociąga za sobą konsekwencje i jest sprzeczna z boskim prawem. Innym przykładem biblijnej zbrodni jest zdrada Judasza, który wydał Chrystusa za trzydzieści srebrników.
Zbrodnia w tragedii antycznej
W tragedii antycznej zbrodnia często wynikała z działania fatum lub była karą za obrazę bogów. W „Królu Edypie” Sofoklesa tytułowy bohater nieświadomie zabija swojego ojca i poślubia matkę, spełniając w ten sposób przepowiednię wyroczni. Gdy prawda wychodzi na jaw, Edyp oślepia się i skazuje na wygnanie. Z kolei w „Orestei” Ajschylosa Klitajmestra morduje swojego męża Agamemnona, mszcząc się za złożenie w ofierze ich córki Ifigenii.
Szekspir i anatomia zbrodni
William Szekspir w swoich dziełach często zgłębiał psychologiczne aspekty zbrodni. W „Makbecie” tytułowy bohater, ulegając namowom ambitnej żony, morduje króla Dunkana, by przejąć tron. Jednak zbrodnia nie przynosi mu szczęścia, a wyrzuty sumienia doprowadzają go do obłędu.
W „Hamlecie” z kolei główny bohater musi zmierzyć się z faktem, że jego stryj Klaudiusz zabił jego ojca i poślubił jego matkę. Hamlet rozważa dokonanie zemsty, ale targają nim wątpliwości natury moralnej.
Zbrodnia i kara w powieści Dostojewskiego
Fiodor Dostojewski w powieści „Zbrodnia i kara” przedstawił wnikliwą analizę psychiki zbrodniarza. Główny bohater, Rodion Raskolnikow, postanawia zamordować starą lichwiarkę, uważając, że jako jednostka wybitna ma do tego prawo. Jednak po dokonaniu zbrodni dręczą go wyrzuty sumienia i strach przed zdemaskowaniem. Dostojewski ukazuje, że zbrodnia jest czynem przeciwnym naturze człowieka i prowadzi do duchowej degradacji.
Zbrodnia w imię ideologii – „Rozmowy z katem” Kazimierza Moczarskiego
Kazimierz Moczarski w książce „Rozmowy z katem” przedstawił sylwetkę Jürgena Stroopa, niemieckiego zbrodniarza wojennego odpowiedzialnego za likwidację getta warszawskiego. Moczarski, który dzielił celę ze Stroopem, ukazuje jego mentalność i próbuje zrozumieć motywy kierujące człowiekiem, który w imię nazistowskiej ideologii dopuścił się potwornych zbrodni. Książka jest wstrząsającym studium psychologicznym zbrodniarza przekonanego o słuszności swoich czynów.
Zbrodnia w imię miłości – „Dzieje grzechu” Stefana Żeromskiego
W powieści „Dzieje grzechu” Stefan Żeromski przedstawił historię Ewy Pobratyńskiej, która dla miłości do Łukasza Niepołomskiego dopuszcza się szeregu zbrodni, m.in. dzieciobójstwa i zabójstwa. Żeromski ukazuje, jak niszczycielską siłą może być zaślepienie miłosne i jak prowadzi ono do moralnej degradacji człowieka. Ewa, choć szczerze kocha Łukasza, popełnia zbrodnie, które ostatecznie doprowadzają ją do upadku.
Motyw zbrodni w „Nie-Boskiej komedii” Zygmunta Krasińskiego
W dramacie „Nie-Boska komedia” Zygmunt Krasiński ukazał konflikt między arystokracją a rewolucjonistami. Hrabia Henryk, główny bohater utworu, w imię obrony starego porządku dopuszcza się zbrodni, m.in. zabija swojego syna. Krasiński ukazuje, jak ideologiczne zaślepienie może prowadzić do okrucieństwa i jak zbrodnia niszczy człowieka od wewnątrz.
Zbrodnia w imię zemsty – „Zemsta” Aleksandra Fredry
W komedii „Zemsta” Aleksandra Fredry główni bohaterowie, Cześnik i Rejent, kierują się chęcią zemsty na swoim przeciwniku. Choć nie dochodzi do zbrodni w dosłownym sensie, to intrygi i knowania bohaterów mają na celu zniszczenie drugiej strony. Fredro w zabawny sposób ukazuje, jak dążenie do zemsty może zaślepić człowieka i doprowadzić do absurdalnych sytuacji.