Dewiacja społeczna: definicja, rodzaje i przykłady

Strona głównaPsychologiaDewiacja społeczna: definicja, rodzaje i przykłady

Dewiacja społeczna jest zjawiskiem, które dotyka każde społeczeństwo, niezależnie od jego wielkości czy kultury. Dlatego warto zrozumieć jej istotę, rodzaje oraz wpływ na życie społeczne. W niniejszym artykule omówimy pojęcie dewiacji, przedstawimy jej główne typy oraz podamy przykłady dewiacji społecznej.

Definicja dewiacji społecznej

Dewiacja społeczna to zachowanie, które odbiega od norm i wartości przyjętych przez daną grupę społeczną. Termin „dewiacja” pochodzi z łaciny i oznacza „odbieganie”. Dewiacja jest zatem zjawiskiem uniwersalnym, ponieważ każde społeczeństwo posiada określone normy i wartości, od których można odbiegać.

Warto zaznaczyć, że dewiacja nie zawsze musi być postrzegana jako coś negatywnego. W niektórych przypadkach dewiacyjne zachowania mogą prowadzić do zmian społecznych i rozwoju. Ważne jest jednak zrozumienie, że dewiacja może mieć różne oblicza i wpływać na społeczeństwo na różne sposoby.

Rodzaje dewiacji społecznej

Socjologia wyróżnia wiele rodzajów dewiacji społecznej, które można sklasyfikować na podstawie różnych kryteriów. W niniejszym rozdziale przedstawimy trzy główne podziały dewiacji: pierwotną i wtórną, indywidualną i zbiorową oraz pozytywną i negatywną.

Dewiacja pierwotna i wtórna

Dewiacja pierwotna to zachowanie, które odbiega od norm społecznych, ale nie jest jeszcze uznane za dewiacyjne przez społeczeństwo. Przykładem może być kradzież w sklepie – chociaż złodziej odbiega od norm, jego działanie nie wpłynie na jego status społeczny, dopóki nie zostanie złapany i osądzony przez społeczeństwo.

Dewiacja wtórna to sytuacja, w której jednostka zostaje oznaczona etykietą „dewiant” przez społeczeństwo i zaczyna się identyfikować z tym mianem. W wyniku tego procesu, osoba może zacząć wykazywać więcej dewiacyjnych zachowań, gdyż uważa, że jest to spodziewane od niej jako osoby określonej mianem „dewianta”. Przykładem dewiacji wtórnej może być osoba, która po odbyciu kary za kradzież, zaczyna popełniać kolejne przestępstwa, uznając to za część swojej tożsamości.

Dewiacja indywidualna i zbiorowa

Dewiacja indywidualna dotyczy przypadków, gdy jednostka odbiega od norm społecznych. Przykładem może być osoba, która prowadzi samochód pod wpływem alkoholu, czyli działanie niezgodne z prawem i normami społecznymi.

Dewiacja zbiorowa występuje, gdy grupa ludzi angażuje się w dewiacyjne zachowania. Przykładem może być grupa demonstrantów, która przekracza granice prawa podczas protestów, niszcząc mienie czy atakując siły porządkowe.

Dewiacja pozytywna i negatywna

Dewiacja pozytywna to zachowanie odbiegające od norm, ale oceniane przez społeczeństwo jako korzystne lub pożądane. Przykładem może być działalność obrońców praw człowieka, którzy wbrew ówczesnym normom społecznym i prawom walczą o równouprawnienie i zmiany społeczne.

Dewiacja negatywna to zachowanie, które jest oceniane przez społeczeństwo jako szkodliwe lub niepożądane. Przykładem może być przestępczość, przemoc czy uzależnienia.

Etapy rozwoju dewiacji społecznych

Dewiacja społeczna może przechodzić przez różne stadia rozwoju, które wpływają na jej nasilenie, formy i konsekwencje. Wyróżniamy pięć głównych etapów rozwoju dewiacji.

  1. Eksperymentowanie: w tej fazie jednostka zaczyna odbiegać od norm społecznych, jednak nie jest jeszcze uważana za dewianta przez społeczeństwo. Eksperymentowanie może przybierać różne formy, takie jak próbowanie zakazanych substancji czy uczestniczenie w nielegalnych działaniach. W tym etapie jednostka może jeszcze powrócić do przestrzegania norm społecznych.
  2. Eskalacja: w miarę jak jednostka kontynuuje dewiacyjne zachowania, może dojść do eskalacji dewiacji, czyli zwiększenia jej nasilenia i częstotliwości. Na tym etapie jednostka może zacząć angażować się w coraz bardziej dewiacyjne działania, które przyciągają uwagę otoczenia.
  3. Etykietowanie: proces, w wyniku którego społeczeństwo zaczyna określać jednostkę jako „dewianta”. To stadium rozwoju dewiacji często prowadzi do stygmatyzacji jednostki oraz wzrostu jej wykluczenia społecznego.
  4. Akceptacja roli dewianta: w tej fazie jednostka zaczyna akceptować swoją rolę jako dewianta i coraz bardziej identyfikuje się z etykietą, którą otrzymała od społeczeństwa. Może to prowadzić do pogłębienia dewiacyjnych zachowań, gdyż jednostka uważa, że są one spodziewane od niej jako osoby określonej mianem „dewianta”.
  5. Utrwalenie dewiacji: na tym etapie dewiacja staje się integralną częścią życia jednostki i jej tożsamości. Może to prowadzić do utrwalenia dewiacyjnych wzorców zachowań, trudności w powrocie do przestrzegania norm społecznych oraz dalszego wykluczenia społecznego.

Przyczyny dewiacji społecznej

Przyczyny dewiacji społecznej są złożone i różnorodne. Wśród najważniejszych czynników wpływających na występowanie dewiacji można wymienić:

  • Konflikt wartości i norm społecznych: dewiacja może wynikać z niezgodności między wartościami i normami obowiązującymi w społeczeństwie a przekonaniami jednostki.
  • Struktura społeczna: dewiacja może być wynikiem nierówności społecznych, które prowadzą do frustracji i alienacji jednostek.
  • Proces socjalizacji: nieudana socjalizacja, problemy rodzinne czy brak odpowiednich wzorców postępowania mogą prowadzić do dewiacji.
  • Kontrola społeczna: słaba kontrola społeczna może sprzyjać dewiacji, gdyż jednostki nie odczuwają wystarczającej presji ze strony społeczeństwa, aby stosować się do jego norm i wartości.
  • Czynniki biologiczne i psychologiczne: u niektórych osób występują predyspozycje do dewiacyjnych zachowań wynikające z czynników genetycznych, zaburzeń psychicznych czy nieprawidłowego funkcjonowania mózgu.

Przykłady dewiacji społecznej

Dewiacja społeczna przybiera różne formy, zarówno tych pozytywnych, jak i negatywnych. Poniżej przedstawiamy kilka przykładów dewiacji społecznej:

  • Przemoc domowa: przekraczanie norm społecznych w zakresie stosunków rodzinnych, polegające na stosowaniu przemocy wobec członków rodziny.
  • Korupcja: łamanie zasad etyki zawodowej, polegające na przyjmowaniu lub oferowaniu łapówek w zamian za korzyści materialne czy niematerialne.
  • Graffiti: forma sztuki ulicznej, która często jest traktowana jako dewiacja społeczna, gdyż narusza zasady porządku publicznego i estetyki miasta.
  • Aktywizm społeczny: działania zmierzające do zmiany społecznych, politycznych czy ekologicznych, które czasem mogą odbiegać od norm społecznych, ale prowadzą do pozytywnych przemian w społeczeństwie.
  • Uzależnienia: zachowania polegające na kompulsywnym używaniu substancji psychoaktywnych czy angażowaniu się w destrukcyjne formy rozrywki, co prowadzi do negatywnych konsekwencji dla jednostki i jej otoczenia.

Dewiacja a kontrola społeczna

Kontrola społeczna to proces, który ma na celu zapewnienie przestrzegania norm i wartości społecznych przez jednostki. Dewiacja i kontrola społeczna są ze sobą ściśle związane, ponieważ dewiacja prowokuje społeczeństwo do działań mających na celu przywrócenie porządku i przestrzegania norm.

Kontrola społeczna może przybierać różne formy, w tym:

  • Kontrola formalna: stosowanie sankcji prawnych przez instytucje takie jak policja, sądy czy służby więzienne, mających na celu egzekwowanie przestrzegania norm społecznych.
  • Kontrola nieformalna: wpływ rodziny, przyjaciół, sąsiadów czy współpracowników na zachowanie jednostki poprzez stosowanie różnych form nacisku społecznego, takich jak pochwały, krytyka lub wykluczenie.
  • Kontrola wewnętrzna: wpływ własnych przekonań, wartości i sumienia na zachowanie jednostki, który skłania się do przestrzegania norm społecznych.

Aby kontrola społeczna była skuteczna, społeczeństwo musi dysponować odpowiednimi środkami zarówno formalnymi, jak i nieformalnymi, które pozwolą na egzekwowanie przestrzegania norm społecznych i ograniczenie dewiacji.

Podobne artykuły

1 KOMENTARZ

  1. Dewiacja społeczna jest niebezpieczna, bo podważa normy i zasady współżycia społecznego. To prowadzi do chaosu i dezintegracji społecznej.

ZOSTAW ODPOWIEDŹ

Proszę wpisać swój komentarz!
Proszę podać swoje imię tutaj