Bakczysaraj – tekst wiersza
Autor: Adam Mickiewicz
Jeszcze wielka, już pusta Girajów dziedzina!
Zmiatane czołem baszów ganki i przedsienia,
Sofy, trony potęgi, miłości schronienia
Przeskakuje szrańcza, obwija gadzina.
Skróś okien różnofarbnych powoju roślina,
Wdzierając się na głuche ściany i sklepienia,
Zajmuje dzieło ludzi w imię przyrodzenia
I pisze Balsazara głoskami „RUINA”.
W środku sali wycięte z marmuru naczynie;
To fontanna haremu, dotąd stoi cało
I perłowe łzy sącząc woła przez pustynie:
„Gdzież jesteś, o miłości, potęgo i chwało?
Wy macie trwać na wieki, źródło szybko płynie,
O hańbo! wyście przeszły, a żródło zostało”.
Kluczowe informacje
- Autor i cykl: Adam Mickiewicz, „Sonety krymskie”.
- Inspiracja: Ruiny pałacu w Bakczysaraju, dawna stolica Chanatu Krymskiego.
- Tematyka: Przemijanie i kondycja ludzka, poszukiwanie trwałości w świecie zmienności
- Charakterystyka: Orientalna atmosfera, bogactwo środków stylistycznych.
- Cechy szczególne: Utwór uderza swoją orientalną urodą, zawiera refleksje na temat miłości, potęgi i chwały w kontekście przemijania
Analiza pierwszej zwrotki
W pierwszej zwrotce wiersza „Bakczysaraj” Adam Mickiewicz wprowadza czytelnika w atmosferę opuszczonej rezydencji, która niegdyś tętniła życiem. Słowa „Jeszcze wielka, już pusta Girajów dziedzina” podkreślają kontrast między dawną potęgą a obecnym opustoszeniem. Mickiewicz używa tutaj antytezy, aby zaznaczyć różnicę między przeszłością a teraźniejszością. „Czołem baszów ganki i przedsienia” to metafora wyrażająca szacunek i podziw, jaki budziły te miejsca, kiedy były jeszcze w centrum wydarzeń politycznych i społecznych. Obecnie jednak „przeskakuje szrańcza, obwija gadzina”, co oznacza, że natura odbiera sobie to, co zostało stworzone przez człowieka, a władza i splendor ustępują miejsca dzikiej roślinności i zwierzętom.
Użycie słowa „szrańcza” (stara nazwa dla jaszczurki) i „gadzina” (wąż) ma charakter pejoratywny, sugerując upadek i degradację. Te zwierzęta, często kojarzone z negatywnymi konotacjami, zastępują ludzi, którzy niegdyś zapełniali pałac życiem. Mickiewicz w ten sposób pokazuje, jak nietrwała jest ludzka potęga w obliczu nieubłaganego czasu i sił natury.
Analiza drugiej zwrotki
W drugiej zwrotce poeta kontynuuje opis procesu, w którym natura przejmuje ludzkie dzieła. „Skróś okien różnofarbnych powoju roślina” to obraz, który pokazuje, jak roślinność wdziera się do wnętrza budowli, tworząc kontrast między kiedyś kolorowymi, wypełnionymi światłem oknami a teraźniejszym stanem zapomnienia i zaniedbania. Roślina, która „wdzierając się na głuche ściany i sklepienia”, symbolizuje siłę natury, która nie zważając na ludzkie dzieła, podąża swoim rytmem i prawami. Mickiewicz używa tu personifikacji, przypisując roślinom działanie świadome i celowe, co wzmacnia wrażenie, że natura ma swoją własną, niezależną od ludzi, władzę.
Wers „I pisze Balsazara głoskami „RUINA”” nawiązuje do biblijnej historii o królu Belszazarze, który podczas uczty zobaczył tajemniczy napis na ścianie, zapowiadający jego upadek. Mickiewicz posługuje się aluzją biblijną, aby podkreślić nieuchronność upadku każdej potęgi. Słowo „RUINA” staje się przestrogą, że wszystko, co ludzie zbudowali, prędzej czy później zostanie zniszczone przez czas i naturę.
Analiza trzeciej zwrotki
Trzecia zwrotka koncentruje się na szczególnym elemencie pałacu – „fontannie haremu”, która „dotąd stoi cało”. Marmurowa fontanna, będąca symbolem życia i obfitości, przetrwała upływ czasu, w przeciwieństwie do reszty pałacu. Mickiewicz używa tu kontrastu, aby zaznaczyć ironię losu – element związany z wodą, która jest symbolem przemijania, okazuje się być bardziej trwały niż ludzkie dzieła. „Perłowe łzy sącząc” to metafora, która nadaje fontannie cechy ludzkie, sugerując, że nawet ona opłakuje minioną chwałę.
Fontanna „woła przez pustynie”, co może być odczytane jako metafora ludzkiego pragnienia nieśmiertelności i poszukiwania sensu w obliczu przemijania. Wołanie przez pustynię, miejsce puste i niegościnne, podkreśla bezowocność tych poszukiwań. Mickiewicz stawia pytanie „Gdzież jesteś, o miłości, potęgo i chwało?”, które wyraża tęsknotę za tym, co przeminęło, ale również zwraca uwagę na ulotność uczuć, władzy i sławy.
Refleksja nad przemijaniem
Wiersz „Bakczysaraj” jest głęboką refleksją nad przemijaniem i poszukiwaniem trwałości. Ostatni wers „O hańbo! wyście przeszły, a żródło zostało” stanowi kwintesencję tej refleksji. Mickiewicz wyraża tutaj rozczarowanie ludzką dążnością do wieczności, która okazuje się być złudzeniem. Źródło, będące symbolem życia, przetrwało, podczas gdy wszystko, co ludzie uznawali za ważne i trwałe, przeminęło. Jest to gorzka konstatacja, że w obliczu nieubłaganego czasu, nawet największe ludzkie osiągnięcia są przemijające.
Podsumowując, „Bakczysaraj” to wiersz, który za pomocą bogatego języka i licznych środków stylistycznych, takich jak metafory, personifikacje czy aluzje biblijne, skłania do refleksji nad ulotnością życia i ludzkich dzieł. Mickiewicz, wykorzystując motyw ruiny, pokazuje, że prawdziwa wartość i piękno tkwi nie w materialnych zabytkach, ale w tym, co nieuchwytne i duchowe. Jest to przestroga przed pychą i przypomnienie o pokorze wobec sił natury i czasu.
Budowa wiersza
Wiersz „Bakczysaraj” autorstwa Adama Mickiewicza jest jednym z utworów wchodzących w skład cyklu „Sonety krymskie”. Utwór ten, podobnie jak inne sonety z tego cyklu, charakteryzuje się klasyczną budową sonetu. Składa się z czternastu wersów, które podzielone są na dwie części: oktawę (pierwsze osiem wersów) i sestet (ostatnie sześć wersów). Rymy w oktawie układają się według schematu ABABABAB, natomiast w sestecie przyjmują formę CCDEED. Taka struktura jest typowa dla sonetu i wymaga od poety dużej wprawy w operowaniu językiem, aby w ramach ściśle określonej formy przekazać głębokie treści.
Gatunek i rodzaj literacki
Utwór „Bakczysaraj” należy do liryki, a dokładniej jest to sonet, który stanowi jeden z gatunków literackich liryki. Sonet jest formą poetycką o ustalonym schemacie rymów i podziale na strofy, co czyni go wyjątkowo wymagającym gatunkiem literackim. Wyróżnia się jego zdolność do koncentracji myśli i emocji, co sprawia, że jest często wykorzystywany do wyrażania głębokich refleksji oraz intensywnych uczuć.
Środki stylistyczne
- Metafora – „Girajów dziedzina” jako obraz upadku potęgi.
- Personifikacja – „przyroda zajmuje dzieło ludzi”, co nadaje przyrodzie ludzkie cechy.
- Symbol – „fontanna haremu” jako symbol przemijającej miłości i potęgi.
- Antyteza – kontrast między wiecznością źródła a przemijaniem ludzkich dzieł.
- Apostrofa – bezpośredni zwrot do miłości, potęgi i chwały.
- Aluzja biblijna – „pisze Balsazara głoskami 'RUINA'” odwołuje się do biblijnej historii o upadku Babilonu.
- Epitet – „perłowe łzy” w odniesieniu do wody w fontannie, co wzmacnia obraz smutku i żalu.
- Onomatopeja – „sącząc” imituje dźwięk wody, co dodaje utworowi zmysłowości.
Adam Mickiewicz – notka biograficzna
Adam Mickiewicz (1798-1855) jest uznawany za jednego z największych poetów polskich i sławnych twórców romantyzmu w literaturze światowej. Jego twórczość obejmuje nie tylko poezję, ale również dramaty i eseje. Mickiewicz był nie tylko poetą, ale także działaczem politycznym i nauczycielem. Jego najbardziej znane dzieła to między innymi „Pan Tadeusz”, „Dziady” oraz „Sonety krymskie”, z których pochodzi omawiany wiersz „Bakczysaraj”.
Poeta urodził się w Zaosiu, w ówczesnym Imperium Rosyjskim, a zmarł w Konstantynopolu. Jego życie było pełne podróży i wygnania, co znalazło odzwierciedlenie w jego twórczości, pełnej tęsknoty za ojczyzną i refleksji nad losem narodu polskiego. Mickiewicz był także jednym z głównych przedstawicieli polskiego romantyzmu, epoki, która w jego twórczości charakteryzowała się głębokim uczuciem, indywidualizmem i zainteresowaniem historią oraz kulturą ludową.