Bema pamięci żałobny rapsod – Cyprian Kamil Norwid – Tekst i interpretacja

Bema pamięci żałobny rapsod – tekst wiersza

Autor: Cyprian Kamil Norwid

I
Cze­mu, Cie­niu, od­jeż­dżasz, ręce zła­maw­szy na pan­cerz,
Przy po­chod­niach, co skra­mi gra­ją oko­ło twych ko­lan? —
Miecz waw­rzy­nem zie­lo­ny i grom­nic pła­ka­niem dziś po­lan;
Rwie się so­kół i koń twój pod­ry­wa sto­pę jak tan­cerz.
— Wie­ją, wie­ją pro­por­ce i za­wie­wa­ją na sie­bie,
Jak na­mio­ty ru­cho­me wojsk ko­czu­ją­cych po nie­bie.
Trą­by dłu­gie we łka­niu aż się za­no­szą i zna­ki
Po­kła­nia­ją się z góry opusz­czo­ny­mi skrzy­dła­mi
Jak włócz­nia­mi prze­bi­te smo­ki, jasz­czu­ry i pta­ki…
Jako wie­le po­my­słów, któ­reś do­ści­gał włócz­nia­mi…

II
Idą pan­ny ża­łob­ne: jed­ne, pod­no­sząc ra­mio­na
Ze sno­pa­mi won­ny­mi, któ­re wiatr w gó­rze roz­ry­wa,
Dru­gie, w kon­chy zbie­ra­jąc łzę, co się z twa­rzy od­ry­wa,
Inne, dro­gi szu­ka­jąc, choć przed wie­ka­mi zro­bio­na…
Inne, tłu­kąc o zie­mię wiel­kie gli­nia­ne na­czy­nia,
Cze­go kle­kot w pę­ka­niu jesz­cze smęt­no­ści przy­czy­nia.

III
Chłop­cy biją w to­po­ry po­błę­kit­nia­łe od nie­ba,
W tar­cze rude od świa­teł biją pa­choł­ki słu­żeb­ne;
Prze­ogrom­na cho­rą­giew, co się wśród dy­mów ko­le­ba,
Włócz­ni ostrzem o łuki, rzekł­byś, opar­ta pod-nie­bne…

IV
Wcho­dzą w wą­wóz i toną… wy­cho­dzą w świa­tło księ­ży­ca
I czer­nie­ją na nie­bie, a blask ich zim­ny omu­snął,
I po ostrzach, jak gwiaz­da spaść nie mo­gą­ca, prze­świ­éca,
Cho­rał ucichł był na­gle i znów jak fala wy­plu­snął…

V
Da­lej — da­lej — aż kie­dyś sto­czyć się przyj­dzie do gro­bu
I cze­lu­ście zo­ba­czym czar­ne, co czy­ha za dro­gą,
Któ­re aby prze­sa­dzić, Ludz­kość nie znaj­dzie spo­so­bu,
Włócz­nią twe­go ru­ma­ka ze­przem jak sta­rą ostro­gą…

VI
I po­wle­czem ko­ro­wód, smę­cąc uję­te snem gro­dy,
W bra­my bi­jąc urna­mi, gwiz­da­jąc w szczer­by to­po­rów,
Aż się mury Je­ry­cha po­roz­wa­la­ją jak kło­dy,
Ser­ca zmdla­łe ocu­cą — pleśń z oczu zgar­ną na­ro­dy… źródło: https://poezja.org/wz/Cyprian_Kamil_Norwid/4641/Bema_pamieci_zalobny_rapsod

Kluczowe informacje

• Wiersz jest poświęcony pamięci generała Józefa Bema, wybitnego dowódcy powstania listopadowego i uczestnika Wiosny Ludów na Węgrzech.
• Utwór ma charakter rapsodu żałobnego, czyli poematu opłakującego bohatera narodowego.
• Składa się z 10 strof o nieregularnej budowie wierszowej, łączących różne style wypowiedzi (opis, apostrofa, inwokacja).
• Norwid wykorzystuje liczne środki stylistyczne, m.in. apostrofy, porównania, epitety, personifikacje, aby wyrazić żal po śmierci Bema.
• Wiersz podkreśla zasługi Bema jako żołnierza walczącego o wolność Polski i Węgier.
• Utwór ma charakter panegiryczny, wychwalający bohatera i jego czyny.
• Norwid nawiązuje do motywów romantycznych, takich jak kult bohaterów narodowych, mesjanizm, idea walki o niepodległość.
• Poeta wykorzystuje symbolikę chrześcijańską (krzyż, gwiazda), aby podkreślić wymiar patriotyczny i religijny poświęcenia Bema.

Interpretacja

Symbolika i motywy w „Bema pamięci żałobny rapsod”

W utworze Cypriana Kamila Norwida „Bema pamięci żałobny rapsod” spotykamy się z bogatą symboliką, która nadaje głębi i wielowymiarowości prezentowanemu obrazowi. Symbolika rycerska jest tu szczególnie wyraźna – Bem przedstawiony jest jako rycerz, co podkreśla jego bohaterstwo i odwagę. W pierwszej strofie pojawia się obraz złamanych rąk na pancerzu, co może symbolizować ofiarę i poświęcenie bohatera, który oddał życie w walce o wyższe idee. Miecz polany wawrzynem i gromnicami wskazuje na połączenie walorów wojennych z wartościami duchowymi i patriotycznymi.

Motyw orła (sokoła) i konia, które są tradycyjnymi atrybutami waleczności i szlachetności, tutaj również pełnią funkcję podkreślenia rycerskiego charakteru Bema. Motyw podróży – w tym przypadku ostatniej drogi Bema – jest przedstawiony jako proces, w którym uczestniczy cała społeczność, co podkreśla uniwersalność żałoby i pamięci o bohaterze.

Styl i język wiersza

Styl wiersza Norwida jest wysoce poetycki i pełen metafor, co nadaje utworowi charakterystyczny, podniosły ton. Język wiersza jest bogaty i archaizujący, co oddaje historyczny i ponadczasowy wymiar opisywanych wydarzeń. Użycie takich słów jak „proportce”, „gromnice” czy „włóczniami” przywołuje dawne czasy i rycerską estetykę, co dodatkowo wzmacnia heroiczną aurę opisywanego bohatera.

Poeta stosuje także liczne środki stylistyczne, takie jak apostrofy, porównania, epitety, czy personifikacje, które wzmacniają ekspresję i emocjonalny wydźwięk utworu. Wiersz jest nasycony emocjami, co jest typowe dla poezji romantycznej, z której Norwid czerpie inspiracje, choć sam tworzy już w okresie pozytywizmu.

Struktura i kompozycja wiersza

„Bema pamięci żałobny rapsod” jest utworem o nieregularnej strukturze, co może być odzwierciedleniem chaosu i emocjonalnego zamętu, jaki towarzyszy śmierci bohatera. Kompozycja wiersza jest dynamiczna – zmieniają się obrazy, perspektywy i tonacja, co sprawia, że utwór jest wielowymiarowy i pełen napięcia.

Wiersz składa się z sześciu części, które można interpretować jako kolejne etapy żałoby i pożegnania z bohaterem. Każda część wprowadza nowe elementy i obrazy, które razem tworzą spójną całość opowieści o Bemie. Przejście od opisu pochodu żałobnego, przez symboliczne obrazy związane z walką i śmiercią, aż po wizję przyszłości, w której pamięć o bohaterze będzie nadal żywa, stanowi o sile i głębi przekazu poetyckiego.

Wątek patriotyczny i mesjanistyczny

W „Bema pamięci żałobny rapsod” Norwid silnie akcentuje wątek patriotyczny. Utwór jest hołdem dla bohatera narodowego, który poświęcił życie w walce o wolność Polski i Węgier. Pamięć o Bemie jest przedstawiona jako element tożsamości narodowej, co jest wyrazem romantycznej koncepcji historii i roli bohaterów w kształtowaniu świadomości społecznej.

Mesjanizm, czyli przekonanie o szczególnej roli narodu polskiego w historii świata, również znajduje odzwierciedlenie w wierszu. Bem jest przedstawiony jako postać mesjańska, której poświęcenie ma głęboki wymiar religijny i moralny. Wykorzystanie symboliki chrześcijańskiej, jak krzyż czy gwiazda, wzmacnia ten aspekt i podkreśla sakralny charakter pamięci o bohaterze.

Recepcja i znaczenie utworu

„Bema pamięci żałobny rapsod” jest jednym z ważniejszych utworów w dorobku Cypriana Kamila Norwida i stanowi istotny element w kulturze polskiej. Recepcja wiersza była i jest nadal przedmiotem zainteresowania badaczy literatury, którzy podkreślają jego wartość artystyczną i historyczną.

Utwór ten ma duże znaczenie nie tylko jako dzieło literackie, ale również jako świadectwo epoki i wyraz postaw patriotycznych. Norwid, tworząc wiersz, nie tylko oddał hołd Józefowi Bemowi, ale także przyczynił się do utrwalenia jego postaci w pamięci narodowej. Wiersz ten jest więc zarówno wyrazem żalu po stracie wybitnego dowódcy, jak i przypomnieniem o wartościach, które są fundamentem tożsamości narodowej.

Budowa wiersza

„Bema pamięci żałobny rapsod” to utwór o skomplikowanej i nieregularnej budowie wierszowej, co jest charakterystyczne dla twórczości Cypriana Kamila Norwida. Wiersz składa się z sześciu części, które różnią się długością i formą. Każda z nich przedstawia różne aspekty żałoby i pamięci o generale Józefie Bemie, tworząc wielowymiarowy obraz poświęcenia i bohaterstwa. Norwid nie stosuje regularnego schematu rymów, co nadaje wierszowi charakter swobodnej, lirycznej medytacji.

Gatunek i rodzaj literacki

Utwór Cypriana Kamila Norwida należy do liryki, a dokładniej do gatunku rapsodu żałobnego, który jest formą poetycką wyrażającą opłakiwanie zmarłego bohatera narodowego. Rapsod żałobny łączy elementy epicedium (pieśni żałobnej), hymnu (wysławiającego bohatera) oraz trenu (utworu opłakującego zmarłego). Wiersz Norwida jest również przykładem poematu lirycznego, który w formie bezpośredniej wypowiedzi podmiotu lirycznego oddaje uczucia i refleksje na temat śmierci i pamięci o generale Bemie.

Środki stylistyczne

W utworze „Bema pamięci żałobny rapsod” Norwid wykorzystuje bogatą paletę środków stylistycznych, które wzmacniają wyrazistość przekazu i emocjonalny ładunek wiersza. Oto niektóre z nich:

• Apostrofa – bezpośredni zwrot do zmarłego bohatera, co podkreśla osobisty charakter wypowiedzi.
• Porównania – np. „Rwie się sokół i koń twój podrywa stopę jak tancerz”, co nadaje dynamikę i obrazowość opisowi.
• Epitety – liczne określenia, takie jak „miecz wawrzynem zielony”, które wzbogacają tekst o dodatkowe znaczenia i konotacje.
• Personifikacje – np. „trąby długie we łkaniu”, które nadają przedmiotom cechy ludzkie, intensyfikując emocjonalny wymiar utworu.
• Symbolika chrześcijańska – użycie motywów religijnych, jak krzyż czy gwiazda, które nadają głębię i uniwersalność przesłaniu wiersza.
• Metafory – np. „smoki, jaszczury i ptaki” jako obraz walki i zwycięstw Bema, które mają także wymiar symboliczny.
• Neologizmy – tworzenie nowych słów, jak „pobłękitniałe”, które podkreślają oryginalność i nowatorstwo poetyckiego języka Norwida.

Wykorzystanie tych środków stylistycznych sprawia, że wiersz Norwida jest nie tylko hołdem dla zmarłego bohatera, ale również dziełem o bogatej warstwie artystycznej, pełnym głębokich refleksji na temat narodowej pamięci i tożsamości.