Burza – Adam Mickiewicz – Tekst i interpretacja

Burza – tekst wiersza

Autor: Adam Mickiewicz

Zdar­to ża­gle, ster pry­snął, ryk wód, szum za­wiei,
Gło­sy trwoż­nej gro­ma­dy, pomp zło­wiesz­cze jęki,
Ostat­nie liny majt­kom wy­rwa­ły się z ręki,
Słoń­ce krwa­wo za­cho­dzi, z nim resz­ta na­dziei.

Wi­cher z try­um­fem za­wył, a na mo­kre góry,
Wzno­szą­ce się pię­tra­mi z mor­skie­go od­mę­tu,
Wstą­pił je­ni­jusz śmier­ci i szedł do okrę­tu,
Jak żoł­nierz sztur­mu­ją­cy w po­ła­ma­ne mury.

Ci leżą na pół mar­twi, ów za­ła­mał dło­nie,
Ten w ob­ję­cia przy­ja­ciół że­gna­jąc się pada,
Ci mo­dlą się przed śmier­cią, aby śmierć ode­gnać.

Je­den po­dróż­ny sie­dział w mil­cze­niu na stro­nie
I po­my­ślił: szczę­śli­wy, kto siły po­stra­da,
Albo mo­dlić się umie, lub ma się z kim że­gnać.

Kluczowe informacje

• „Burza” należy do cyklu „Sonetów krymskich” napisanych przez Mickiewicza w latach 1825-1826, zainspirowanych podróżą poety na Krym.
• Utwór jest przykładem liryki pośredniej opisowej, gdzie refleksje podmiotu lirycznego ujawniają się za pomocą opisu świata przedstawionego.
• Wiersz ma formę sonetu, składającego się z dwóch strof czterowersowych i dwóch trzywersowych.
• Pointa utworu zawarta jest w ostatniej strofie, co stanowi odstępstwo od tradycyjnej kompozycji sonetu.
• Inspiracją do napisania „Burzy” było przeżycie przez Mickiewicza sztormu podczas rejsu statkiem na Krymie.
• Środki stylistyczne, takie jak epitety („trwożnej gromady”, „mokre góry”) i porównania, mają na celu oddanie grozy i chaosu panującego podczas burzy.
• Układ rymów w dwóch pierwszych strofach to abba, a w pozostałych abc abc.
• Wiersz można podzielić na dwie części: opisową (dwie pierwsze strofy) i refleksyjną (dwie ostatnie strofy).
• Podmiotem lirycznym jest prawdopodobnie sam Mickiewicz, który był świadkiem opisywanych wydarzeń.

Interpretacja

Symbolika i kontekst historyczny

Wiersz „Burza” Adama Mickiewicza jest bogaty w symbolikę i odnosi się do głębokich emocji oraz doświadczeń ludzkich. Burza, jako zjawisko naturalne, jest metaforą życiowych trudności, walki z przeciwnościami losu oraz nieuchronności śmierci. W kontekście historycznym, dla Mickiewicza i jego współczesnych, którzy doświadczyli upadku powstania listopadowego, burza mogła symbolizować również chaos polityczny i społeczny, jaki ogarnął Polskę po 1830 roku. Wiersz, będący częścią „Sonetów krymskich”, napisany został pod wpływem podróży poety na Krym, co nadaje utworowi również wymiar osobisty – jest to zapis przeżyć i refleksji poety na obczyźnie.

Motyw burzy w literaturze często pojawia się jako zapowiedź zmian, moment kryzysowy, który wymaga od bohaterów zmierzenia się z własnymi słabościami i lękami. W „Burzy” Mickiewicza, oprócz dramatyzmu sytuacji, widoczna jest również uniwersalność ludzkich reakcji na zagrożenie – od paraliżu, przez modlitwę, po akceptację nieuniknionego.

Struktura i forma sonetu

Forma sonetu, w której został napisany wiersz „Burza”, jest świadomym wyborem poety. Sonet jako forma poetycka o ustalonych zasadach (14 wersów, podział na oktawę i sestet) wymaga od autora dyscypliny w przekazywaniu myśli i emocji. Mickiewicz, stosując się do tej formy, jednocześnie wprowadza innowację, umieszczając pointę w ostatniej strofie, co jest odstępstwem od tradycyjnej budowy sonetu, gdzie punkt kulminacyjny przeważnie pojawia się na przełomie oktawy i sestetu.

Układ rymów (abba abba dla oktawy i abc abc dla sestetu) oraz rytmiczność wersów nadają wierszowi muzyczność i dynamikę, która oddaje burzliwość opisywanych wydarzeń. Zastosowanie enjambementów, czyli przeniesień, gdzie myśl nie kończy się wraz z końcem wersu, lecz przechodzi na następny, wzmacnia wrażenie chaosu i niepewności.

Obraz katastrofy morskiej

W pierwszych dwóch strofach wiersza Mickiewicz przedstawia dramatyczny obraz katastrofy morskiej. Używa silnych, dynamicznych słów i zwrotów, takich jak „ryk wód”, „szum zawiei” czy „pomp złowieszcze jęki”, które budują atmosferę grozy i niebezpieczeństwa. Opis burzy jest bardzo plastyczny – czytelnik może niemal usłyszeć hałas sztormu i poczuć bezsilność załogi statku wobec żywiołu.

Zagrożenie życia i walka z naturą są tu przedstawione jako uniwersalne doświadczenie, które jednocześnie testuje ludzką odporność i wytrzymałość. Mickiewicz nie szczędzi detali, ukazując desperację załogi, która traci kontrolę nad statkiem („Zdarto żagle, ster prysnął”). Obraz krwawo zachodzącego słońca jest przerażającym zwiastunem końca, który wydaje się nieuchronny.

Ludzkie reakcje na zagrożenie

W trzeciej strofie poeta skupia się na reakcjach ludzi znajdujących się na pokładzie statku. Opisuje różne sposoby radzenia sobie z sytuacją kryzysową: od załamania i pasywności („Ci leżą na pół martwi, ów załamał dłonie”), przez pożegnanie z bliskimi („Ten w objęcia przyjaciół żegnając się pada”), po próby odnalezienia duchowego wsparcia w modlitwie („Ci modlą się przed śmiercią, aby śmierć odgnąć”).

Różnorodność postaw w obliczu śmierci jest odzwierciedleniem ludzkiej natury i indywidualnych sposobów na radzenie sobie z lękiem. Mickiewicz pokazuje, że w ekstremalnych sytuacjach ludzie mogą reagować w sposób nieprzewidywalny, a ich zachowania są często determinowane przez wcześniejsze doświadczenia życiowe oraz osobiste przekonania.

Refleksja nad ludzkim losem

Ostatnia strofa wiersza przynosi głęboką refleksję nad ludzkim losem. Podmiot liryczny, który do tej pory był obserwatorem wydarzeń, teraz wypowiada się w pierwszej osobie. Jego słowa „szczęśliwy, kto siły postrada, Albo modlić się umie, lub ma się z kim żegnać” wskazują na trzy możliwe postawy w obliczu nieuniknionego końca: utratę świadomości, duchową siłę płynącą z modlitwy lub pocieszenie w ludzkim kontakcie.

Podmiot liryczny w milczeniu kontempluje sytuację i dochodzi do wniosku, że w obliczu śmierci wartościowe staje się to, co najbardziej ludzkie – wspólnota, duchowość i umiejętność akceptacji rzeczywistości. Mickiewicz, choć nie daje jednoznacznych odpowiedzi, sugeruje, że w najtrudniejszych chwilach człowiek może odnaleźć pocieszenie w wierze, miłości lub bliskości drugiego człowieka.

Budowa wiersza

„Burza” autorstwa Adama Mickiewicza jest utworem o ściśle określonej budowie, charakterystycznej dla sonetu. Ten rodzaj wiersza składa się zazwyczaj z czternastu wersów, podzielonych na dwie strofy czterowersowe (kwartety) i dwie strofy trzywersowe (tercety). W przypadku „Burzy”, układ rymów w kwartetach to abba, co oznacza, że pierwszy i czwarty wers rymują się ze sobą, podobnie jak drugi i trzeci. W tercetach natomiast zastosowano układ rymów abc abc, co jest mniej typowe dla sonetu i wprowadza pewną nowatorstwo w strukturze wiersza.

Gatunek i rodzaj literacki

Utwór „Burza” należy do rodzaju literackiego liryki, a dokładniej do gatunku sonetu. Sonet jest formą poetycką, która wywodzi się z tradycji włoskiej i od wieków cieszy się popularnością wśród poetów. Charakteryzuje się on nie tylko specyficzną budową, ale również możliwością głębokiego wyrażenia uczuć, refleksji oraz obrazowania świata zewnętrznego i wewnętrznego podmiotu lirycznego.

Środki stylistyczne

Adam Mickiewicz w „Burzy” wykorzystuje różnorodne środki stylistyczne, które przyczyniają się do budowania napięcia, dynamiki oraz emocjonalnego obrazu burzy. Oto niektóre z nich:

• Epitety – „trwożnej gromady”, „mokre góry”, „krwawo zachodzi” – które wzmacniają wyrazistość opisu i podkreślają dramatyzm sytuacji.
• Porównania – np. „jak żołnierz szturmujący w połamane mury” – służące zobrazowaniu siły i nieuchronności nadejścia śmierci.
• Onomatopeje – „ryk wód”, „złowieszcze jęki” – imitujące dźwięki natury i ludzkich reakcji, co pozwala czytelnikowi „usłyszeć” chaos burzy.
• Personifikacja – „Wicher z tryumfem zawył”, „Jenijusz śmierci” – nadająca żywiołom i abstrakcyjnym pojęciom ludzkie cechy, co intensyfikuje dramatyzm sceny.
• Metafory – „mokre góry” jako metafora fal, „ster prysnął” jako symbol utraty kontroli nad sytuacją.
• Antyteza – kontrast między nadzieją a jej brakiem, życiem a śmiercią, co podkreśla rozterki i emocje załogi.

Wykorzystanie tych środków stylistycznych sprawia, że „Burza” Mickiewicza jest utworem niezwykle ekspresyjnym i sugestywnym, pozwalającym czytelnikowi na pełne doświadczenie przedstawionych w nim wydarzeń.