W artykule podejmiemy analizie i interpretacji wiersz „Urszula Kochanowska” Bolesława Leśmiana. Utwór ten jest fascynującą polemiką z klasycznym cyklem „Trenów” Jana Kochanowskiego, koncentrującą się na postaci Urszuli Kochanowskiej. Artykuł zarysowuje strukturę formalną, stylistykę oraz głębokie warstwy znaczeniowe wiersza. Odkryjemy również kryzys tradycyjnej wiary i refleksję na temat ograniczeń ludzkiej egzystencji.
Wiersz „Urszula Kochanowska” Bolesława Leśmiana
Gdy po śmierci w niebiosów przybyłam pustkowie,
Bóg długo patrzał na mnie i głaskał po głowie.
„Zbliż się do mnie, Urszulo! Poglądasz, jak żywa…
Zrobię dla cię, co zechcesz, byś była szczęśliwa.”
„Zrób tak, Boże – szepnęłam – by w nieb Twoich krasie
Wszystko było tak samo, jak tam – w Czarnolasie!” –
I umilkłam zlękniona i oczy unoszę,
By zbadać, czy się gniewa, że Go o to proszę?
Uśmiechnął się i skinął – i wnet z Bożej łaski
Powstał dom kubek w kubek, jak nasz – Czarnolaski.
I sprzęty i donice rozkwitłego ziela
Tak podobne, aż oczom straszno od wesela !
I rzekł: „Oto są – sprzęty, a oto – donice.
Tylko patrzeć, jak przyjdą stęsknieni rodzice!
I ja, gdy gwiazdy do snu poukładam w niebie,
Nieraz do drzwi zapukam, by odwiedzić ciebie!”
I odszedł, a ja zaraz krzątam się, jak mogę –
Więc nakrywam do stołu, omiatam podłogę –
I w suknię najróżowszą ciało przyoblekam
I sen wieczny odpędzam – i czuwam – i czekam…
Już świt pierwszą roznietą złoci się po ścianie,
Gdy właśnie słychać kroki i do drzwi pukanie…
Więc zrywam się i biegnę! Wiatr po niebie dzwoni!
Serce w piersi zamiera… Nie!… To – Bóg, nie oni!…
Geneza i kontekst utworu
Wiersz „Urszula Kochanowska” autorstwa Bolesława Leśmiana podejmuje polemikę z klasycznym cyklem „Trenów” Jana Kochanowskiego. Oś utworu stanowi postać Urszuli, córki Kochanowskiego, która zmarła w wieku zaledwie dwóch lat. Leśmian proponuje swoją wizję zaświatów dla małej Urszuli, otwierając tym samym dialog na temat śmierci i życia pozagrobowego.
Analiza formalna i stylistyczna
Wiersz składa się z jedenastu strof, dziesięć z nich jest dwuwierszowych, a jedna – czterowersowa. Użyty trzynastozgłoskowiec z średniówką po siódmej sylabie wpisuje się w kanony wiersza klasycznego. Charakterystyczną cechą utworu jest składnia polisyndetyczna, w której spójnik „i” łączy zdania, nadając im ciągłość i rytm. Styl wiersza to stylizacja baśniowa, podkreślająca magię i dziecięcą wyobraźnię.
Zastosowany przez autora archaiczny język nawiązuje do stylu Kochanowskiego, z którego utworami Urszula miała styczność. Epitety, wykrzyknienia i metafory wzbogacają utwór, czyniąc go emocjonalnie złożonym.
Podmiot liryczny i jego przeżycia
Wiersz należy do liryki bezpośredniej, z podmiotem lirycznym wypowiadającym się w pierwszej osobie liczby pojedynczej. Jest to Urszula Kochanowska, która po śmierci trafia do nieba. W utworze pojawia się również dialog z Bogiem, co wprowadza elementy dramatyzmu.
W interesujący sposób podmiot liryczny łączy cechy dziecka i dorosłego. Język, którym się posługuje, jest dojrzały i refleksyjny, ale jednocześnie widać w nim dziecinność i tęsknotę za rodzicami.
Interpretacja utworu
Utwór można podzielić na dwie główne części. Pierwsza dotyczy retrospekcji Urszuli i jej pierwszego spotkania z Bogiem, druga koncentruje się na jej oczekiwaniu na spotkanie z rodzicami w niebie. Bóg zapewnia Urszulę, że spełni wszystkie jej pragnienia, jednak nie wywiązuje się z obietnicy sprowadzenia rodziców.
Urszula Kochanowska w utworze Leśmiana jest znacznie bardziej zagubiona i samotna, niż w „Trenie XIX” Kochanowskiego. Nie odnajduje ona pełnego szczęścia w zaświatach, jej niebo jest wciąż puste bez obecności ukochanych rodziców.
Kryzys wiary i rewizja Boga
Bolesław Leśmian, tworząc ten utwór, wpisuje się w nurt kryzysu tradycyjnej wiary. Podważa on nie tylko moc Boga, ale i jego rolę w życiu ludzi. Nie neguje istnienia Boga, ale odbiera mu wszechmoc i możliwość spełnienia wszystkich ludzkich pragnień. Utwór jest zatem nie tylko dialogiem z „Trenami” Kochanowskiego, ale również głęboką refleksją na temat ograniczeń ludzkiej egzystencji, roli Boga i kwestii życia po śmierci.
Podsumowanie
„Urszula Kochanowska” Bolesława Leśmiana to złożony i wielowymiarowy wiersz, który podejmuje trudne tematy życia i śmierci. Utwór nie tylko polemizuje z klasycznymi „Trenami” Kochanowskiego, ale również stawia pytania o sens ludzkiej egzystencji i ograniczenia Boskiej mocy. Jest to wiersz pełen emocji, refleksji i głębokiego znaczenia, który zachęca do zastanowienia się nad najważniejszymi kwestiami życia i śmierci.